paraga wayang dalam basa jawa

Abimanyu

Wayang Abimanyu Diwasa gagrag Yogya

Abimanyu (Sangskreta Abhimanyu) iku sawijining paraga saka wiracarita Mahabharata. Dhèwèké putrané Arjuna lan Dèwi Wara Sembadra. Papan dunungé ana ing kasatriyan Tanjunganom iya Plangkawati.

Miturut tradisi India

Abhimanyu iku putra Arjuna karo garwané sang Subhadrā lan mula iku ditepungi mawa jeneng métronimik Saubhadra.^[1] Dhèwèké matèni Lakṣamaṇa, putrané Duryodhana ing dina kapindho Bhāratayuddha.^[1] Nanging ing dina kaping 13, dhèwèké dhéwé gugur.^[1] Abhimanyu iku bagus banget lan garwané yaiku Uttarā, putriné Ratu negara Wirāṭa.^[1] Putrané, sang Parikṣit bakal jumeneng dadi ratu ing Hastinapura.^[1]

Gambarané Abimanyu

Ing padhalangan, Abimanyu iku digambarké kadidéné satriya kang bagus citrané, alus budiné, nanging wataké getapan (gampang nesu) lan gampang mara-tangan.

Kaya ingkang rama, Abimanyu kondhang kadidéné satriya utama sing kuat tapabratané, mula Abimanyu klakon kasinungan wahyu-wahyu kanaréndran, kayata Wahyu Cakraningrat, Wahyu Widhayat, wahyu Antatwulan, lan sapituruté. manut wecaning déwa sapa sing kadunungan wahyu kasebut bakal bisa dadi naréndra gung binatara. Nanging Abimanyu ora nganthi klakon madeg ratu, jalaran dhèwèké gugur ing paprangan ing Tegal Kurusetra kanthi dikrocok gegaman lan dikroyok déning para Kurawa.

Dasanama

• Angkawijaya
• Partasuta
• Sumbadraja
• Aribawa
• Jayamurcita
• Arjunatanaya
• Kiritiatmaja
• Jaka Pengalasan
• Wanudara
• Pamulatsih
• Banjaransari
• Bimamanyu

Abimanyu nalika isih bocah

Nalika isih dadi bocah, Abimanyu klakon nyirnakaké nata ing Plangkawati, Prabu Angkawijaya lan patihé aran Jayamurcita, kang nduwé kekarepan arep nggarwa Déwi Wara Sumbadra kang wis diwengku garwa déning Arjuna lan peputra Abimanyu. Prabu Angkawijaya lan Jayamurcita tiwas saka tangané Abimanyu. Sukmané manjing ana ragané Abimanyu, lan negarané uga banjur dadi kasatriyané Abimanyu.

Abimanyu dhaup

Abimanyu pisanan dhaup karo Dèwi Siti Sundari (Siti Sendari), putriné Prabu Sri Bathara Kresna ing Dwarawati. Dadi Abimanyu iku putra mantuné Prabu Kresna. Sabanjuré kanthi sesidheman uga krama antuk Déwi Utari, putriné Prabu Matswapati ing Wiratha, patutan siji asma Radén Parikesit iya Paripurna kang ing tembéné jumeneng nata ana negara Ngastina sabubaré perang Baratayuda kanthi jejuluk Prabu Kresnadwipayana, (nunggak semi karo jejuluké ingkang éyang buyuté, Abiyasa iya Wiyasa).

Guguré Abimanyu

Ing Perang Baratayuda, Abimanyu bisa klakon mbedhah gelar perang Cakrabhyuha, sing dipandhégani Pandhita Durna nadyan akhiré gugur kanthi tatu arang kranjang amarga diranjap gegaman marang Kurawa. Mula lakon Abimanyu gugur uga asring karan "Ranjapan Abimanyu Gugur" kang pancèn ngeres-eresi.

Abimanyu lan Lesmana mati sampyuh

Ing peperangan, Abimanyu wis tatu arang kranjang lan katon tanpa daya, nanging isih tetep maju. Lesmana Mandrakumara iya Raden Sarojakusuma (putrané Prabu Duryudana, nata Ngastina) kang kepingin mrejaya Abimanyu, banjur maju nyaketi karo nggawa keris ligan. Keris iku arep kanggo nyuduk Abimanyu, nanging kurang prayitna. Abimanyu tetéla isih nggagem keris Kyai Pulanggeni. Lesmana namaké kerisé marang Abimanyu kang njalari tumekèng pati. Nanging sadurungé sukmané oncat saka ragané, Abimanyu uga kasil nyuduk Lesmana Mandrakumara nganggo Pulanggeni nganti Lesmana tumekaning pati. Kekaroné mati sampyuh. Weruh Lesmana Mandrakumara mati, Jayadrata (bapa pamané Lesmana) ngepruk sirahé Abimanyu kang wis tanpa daya nganggo gada Kyai Glinggang saéngga musthakané ajur mumur. Abimanyu gugur ing madyaning rananggana. Para Kurawa surak ambata rubuh. Goteking wong akèh sing matèni Abimanyu iku Jayadrata iya Tirtanata.

Sawisé Abimanyu gugur

Udan tangis para pepundhén Pandhawa. Arjuna sumpah, yèn dina iku uga ora bisa matèni Jayadrata, dhèwèké luwung lampus dhiri. Déning para Kurawa Jayadrata diumpetaké ing gedhong waja. Dijaga rapet, pamrihé supaya aja nganti bisa dipatèni déning Arjuna lan Arjuna dhéwé supaya klakon "tata glondhong" lampus dhiri kanthi cara pati obong. Nanging bab iku diwuningani Prabu Kresna (botohé Pandhawa). Jayadrata dipancing murih ngungak kahanan njaba liwat jendhéla. Ya nalika Jayadrata anguk-anguk liwat jendhéla kuwi, Arjuna nglepasaké jemparingé Kyai Sarotama. Ngenani janggané jayadrata saéngga tugel thel lan sirna margalayu.

Saguguré Abimanyu, Dèwi Siti Sendari nedya bela pati, ambyur ing pancaka utawa tumangan. Déné Dèwi Utari sing nalika iku nembé mbobot sepuh wijining calon ratu tlatah Jawa isih bisa digondhéli déning para pepundhèn.

Serat kasusastran Jawa klasik

Serat Wirayawita

Salah sijining wohing kasusastran Jawa klasik kang nyritakaké guguré Abimanyu pengawak kusuma kang wedi wirang wani mati iki, yaiku serat Wirawiyata. Serat arupi tembang sinom puniki anggitané pujangga kaloka Mangkunegara IV.

Cuplikan tembang sinom iku mangkéné : "Déné kadi Sang Partasuta, Bimanyu kala tinuding, Mangrurah kang gelar cakra, Dening Sang Yudhistira ji, Sukaning tyas tan sipi, Dupi rinoban ing mungsuh, Kesthi trahing satriya, Wedi wirang wani pati, Yekti mangku tamsiling para prawira".

Kaya kawuningan, isining Serat Wirawiyata anggitané Mangkunegara IV iku pancèn arupa piwulang bab kaprajuritan.

Serat Tripama

Yoganira kang para prajurit, lamun bisa anuladya, duk ing nguni caritané, andel ira Sang Prabu Sasrabahu ing Maèspati, aran Patih Suwanda, lalabuhanipun, kang ginelung triprakara, guna kaya purun ingkang den antepi, nuhoni trah utama^[2]

Liré lalabuhan triprakawis, guna bisa sanès kareng karya, binudi dadya unggulé, kaya sayektinipun duk bantu prang Manggada nagri, amboyong putri domas katur ratunipun, purue sampun tetéla, aprang tanding lan ditya Ngaka nagri, Suwanda mati ngrana

Serat Tripama uga nyiratakaké bab guguré para paraga wayang lan nyeritakaké tuladha kang becik saking para paraga wayang: Arjuna Sasrabahu, Patih Suwanda (Bambang Sumantri), lan Kumbakarna.

Abyasa

Bagawan Abyasa utawa Begawan Abiyasa^[1] utawa Wiyasa iku diarani sing nggubah wiracarita Mahabharata. Miturut Padhalangan, Abiyasa iku putrané Begawan Palasara (Parasara) lan Dèwi Durgandini, putri Wirata.^[2] Padhepokane Begawan Abiyasa ing Wukir Saptaarga.^[1]
Jeneng Abiyasa ing layang Mahabharata diarani Wiyasa, déné ing Padhalangan disarani Abiyasa. Nalika enomé naté jumeneng nata ing Astina kanthi jejuluk Prabu Kresnadwipayana.^[1] Kejaba kuwi Abyasa uga nduwèni asma Dewayana (jalaran nduwèni sipat-sipat kang kaya déwa), Sutiknaprawa (wong kang wicaksana), lan Rencakaprawa (demen tetulung marang liyan sing lagi nandhang cintraka). Patihé asma Jayaprayitna. Garwané Abiyasa ana telu : yaiku Dèwi Ambika, atmajané Prabu Darmamuka ratu ing negara Kasi (Kasindra) iya Swantiupura, peputra Dhestharastra (Dhestharata), 2. Dewi Ambalika, rayiné Dewi Ambika peputra Pandhudewanata, 3. Dewi Datri, wanita saka keturunan Waisya (ing sekawit dadi perekané Dèwi Ambika) peputra Yamawidura (Widura).
Sawise Pandhu diwasa, keprabon Astina di pasrahaké marang Pandhu jalaran kangmasé, Dhestharastra, nduweni cacat netra (wuta). Abiyasa nuli mbanjurake anggoné mertapa ing pertapan Wukit Retawu. Kagawa saka genturing kasutapané, Begawan Abiyasa bisa priksa sadurungé winarah. Ngerti lelakon kang bakal dumadi. Yuswané Begawan abiyasa dawa banget. Miyosé barakané Resi Bisma (Dewabrata). Sedané Abiyasa ing sawisé Baratayuda kanthi dipethuk nganggo kretacahya.

Antareja

                

Antareja Gagrag Banyumas                                        Antareja Gagrag Surakarta

Antareja iku putra pembarepé Raden Werkudara Bima patutan seka Dewi Nagagini, putriné Sang Hyang Anantaboga, déwaning taksaka (ula) kang mapan ing Kahyangan Saptapratala.

Umumé crita-crita pedhalangan ngandhakaké yèn putrané Raden Werkudara kuwi ana telu, yakuwi Antareja, Gathutkaca, lan Antaséna. Raden Antareja kasatriyané (papan dunungé) ana ing Jangkarbumi. Garwané asma Dewi Ganggi, atmajané Prabu Gangga Pranawa, ratu taksaka ing Tawingnarmada. Miturut padhalangan gagrag Surakarta, putrane Antareja iku arané Danurwendha, nanging yen miturut padhalangan Yogyakarta arané Raden Puspadentha. Ing pagelaran wayang kulit, kerep muncul bebarengan karo Raden Irawan (putra Arjuna).

Kasektèn

Raden Antareja kondhang digdaya, bisa ambles bhumi, ngambah njero lemah mula yèn perang menangan. Mauné ana ngarepé mungsuh, merga ambles bumi bisa mak bedunuk metu ing samburiné mungsuh, terus ngantem utawa nyembur saka mburi. Kasektèn liyané, ing rananggana kalis ing pati. Matiya sedina ping pitu, yèn isih kambon lemah, bali urip manéh. Gandheng eyangé iku déwaning ula, mula Antareja uga ndarbéni upas (basa Indonesia: bisa) cacah telu, yakui upas Anta, upas Warayang lan upas Pengantèn. Kasiyaté upas bisa kanggo nambani wong lara, kanggo matèni mungsuh lan nguripaké wong mati sing durung tekan mangsané. Kasekten liyané, Antareja ora tedhas ing saliré gegaman merga ing sajroning kulit sajabaning dagingé nganggo sangsangan Nagakawaca, saka tilas plungsungané Sang Hyang Antaboga. Mula yèn Antareja nuju nesu, sarirané katon ana sisiké emas. Ing wayang gagrag Jawa Timuran, yèn nesu malah rainé malih dadi ula, lan awaké metu sisiké.

Kaya Gathutkaca, nalika isih bayi, Antareja uga wis tau dadi jagoné para déwa, mungsuh ratu ula Prabu Nagabagindha lan patihé aran Rupatala saka negara jangkarbumi. Iku gara-gara ratu ula kuwi kepingin mengku widadari Bathari Superti sing wis kagarwa Hyang Antaboga lan peputra loro Dewi Nagagini lan Bambang Nagatatmala. Kekarepané Prabu Nagabagindha mua mesthi waé ditolak marang para déwa, saéngga nuwuhaké peperangan ing Repatkepanasan. Para dewa padha kasoran, banjur mintasraya marang Sang Hyang Antaboga. Prabu Nagabagindha nuli campuh bandadyuda lumawan Hyang Antaboga. Anggoné perang nganthi suwé banget, ora ana sing kalah-ora ana sing menang. Saka pamrayogané Bathara Naradha, déwa ngajokaké jago anyar, yakui bayi putrané Dewi Nagagini sing nembé dilairaké. Sadurungé diajokaké ana paprangan, bayi dilumuri iduné Hyang Anantaboga supaya ora tedhas gegaman. Tekan paprangan, bayi Antareja kuwi banjur dicandhak, dibanting, diidak-idak lan dicokot déning ratu ula mau, nanging tetep teguh timbul, dalasan tambah gedhé-tambah gedhé. Nagabagindha lan patih Rupatala akhiré malah tiwas ing tangané satriya putrané Werkudara iku. Sukmané Prabu Nagabagindha lan Rupatala manjalma ana anggané Antareja, ndadekaké saya sektiné satriya iki. Déning Bathara Guru banjur kaparingan asma Anantaraja iya Anantareja utawa Antareja. Lan negara Jangkarbumi banjur kaparingaké marang Raden Antareja minangka kasatriyané, uga kalilan asmané nunggak semi marang Prabu Nagabagindha lan Rupatala. Mula Antareja uga banjur kerep karan Radèn Nagabagindha utawa Raden Rupatala.

Patiné Antareja

Antareja pancèn kondhang satriya sing sekti, jalaran mung kanthi ndilat tilas tepaké sikil waé, mungsuhé bisa mati. Kasektèn iki kang gawé Prabu Kresna mikir supaya Antareja ora susah mèlu Bharatayuddha jalaran yèn nganti mèlu perang ora wurung para Kurawa bisa mati mung mungsuh Antareja. Mula sadurungé perang gedhé kuwi diwiwiti, Antareja kudu disingkiraké luwih dhisik kanthi dikon ndilat tilas tapakané dhéwé. Ya mesthi waé Antareja uga banjur mati. Kuwi pungkasané Antareja urip ing jagad marcapada.

Ing pedhalangan gagrag Surakarta, Antareja uga sinebut Antasena. Ing gagrag Jogjakarta, Antareja béda karo Antasena.

Antaséna

Antasena

Antaséna utawa uga sinebut Anantaséna. Teges tembung ananta yaiku tanpa wates déné sena yaiku njaga, nguwasani, kang mimpin.

Ing pedhalangan gagrag Jogjakarta, Antaséna iku anak ragilé Bima/Werkodara. Ibuné Dèwi Urangayu, putriné Hyang Mintuna (déwaning iwak ing banyu tawa) ing Kisiknarmada (muarané Gangga karo Serayu). Wiwit lair urip bareng karo ibu lan éyangé. Ing gagrag Surakarta, Antaséna kuwi asma liyané Antareja (anak pembarepe Werkudara).

Ing wayang, Antaséna iku kasatriyané ing Selamirah iya Randhugumbala. Garwané sesilih Dèwi Jenakawati, putriné Janaka/Arjuna. Satriya iki uga raket karo wuragilé Arjuna, Wisanggeni.

Antaséna ora naté gelem nganggo basa krama, jujur, prasaja, lan kendel. Gandhèng ibuné urang, awaké kebak sisik kang ora mempan déning gaman. Kadigdayané ana ing sungut mawa upas kang mapan ana sangisoré irung karan sungut upas warayang lan pengantèn lan nduwé aji-aji Cupu Maduséna sing bisa nguripaké wong kang mati ing njaba takdiré.

Nalika Perang Baratayudha arep diwiwiti, Antaséna ngadhep Sanghyang Wenang. Sanghyang Wenang sabda yèn Antaséna kepengin Pandhawa menang, satriya iki kudu ora mèlu perang. Antaséna nyaguhi kekarepané déwa. Sanghyang Wenang njaluk supaya Antaséna ndeleng netrané. Suwé-suwé awaké Antaséna dadi cilik lan banjur muksa.

Arjuna

Arjuna (Sangskreta Arjuna) iku sawijining paraga sajroning wiracarita Mahabharata. Miturut crita padhalangan, Arjuna iku putra Prabu Pandhudéwanata, ratu Astina, klawan Dèwi Kunthi sing angka telu. Mula saka kuwi, Arjuna banjur sinebut satriya "Panengah Pandhawa". Sedhuluré nunggal rama lan ibu ana loro, yaiku Puntadéwa (Yudhistira) lan Werkudara (Bima). Déné, sedulur nunggal rama séjé ibu ana loro, yakuwi Nakula (Pinten) lan Sadewa (Tangsen). Kabèh putrané Pandhu iku disebut Pandhawa, saka linggané tembung Pandhu lan Hawa kang tegesé anak. Dadi cethané tembung Pandhawa iku tegesé anak Pandhu. Déné yèn miturut layang Mahabharata, Arjuna iku saluguné putrané Bathara Indra kang miyos saka Dèwi Kunthi srana Dèwi Kunthi mateg aji panggendhaming déwa aran Adityahredaya (miturut Mahabharata) utawa aji Punta wekasing Rasa Tunggal Sabda tanpa lawanan (miturut pedhalangan) paringané Resi Druwasa. Mula Arjuna uga sesilih Indratanaya kang tegesé putrané Bathara Indra. Kasatriyané Arjuna ana ing Madukara, patihé asma Surata (patih Rata).

Bab lan Paragraf

• Dasanamané Arjuna,
• Sifat Arjuna
• Lelanang ing Jagad
• Aji-aji
• Gaman
• Pungkasan Crita
• Wandané wayang
• Delengen uga
• Pranala njaba

Dasanamané Arjuna,

Begawan Ciptaning gagrag Yogyakarta

• Janaka
• Kiritin/Walikithi
• Parta
• Pritaputra
• Permadi/Pamade
• Dananjaya
• Kumbalyali (ing padhalangan asring disebut Kumbang Ali-Ali)
• Ciptaning Mintaraga (ing lakon Begawan Ciptaning)
• Pandusiwi/Pandhuputra
• Indratanaya
• Jahnawi
• Palguna
• Danasmara
• Margana
• Gudhakesa
• Wibatsuh
• Kandhi Wrahatnala (nalika nylamur laku dadi banci)

Sifat Arjuna

Wayang saged dados sarana nggambaraken watak lan karakter manungsa. Ing cariyos Mahabharata, wonten tokoh wayang ingkang nggadhahi sipat ingkang ala lan becik. Ingkang becik inggih menika golongan Pandhawa, lan ingkang ala inggih menika golongan Kurawa. Tokoh Pandhawa menika Yudhistira, Bima, Arjuna, Nakula lan Sahadéwa. Nanging Pandhawa ugi nggadahi sipat ingkang kir ang becik, kadosta Arjuna.

Arjuna menika putranipun Prabu Pandhu kaliyan Dewi Kunthi, lairipun Arjuna menika kanthi mantra Adityahreda. Lajeng Arjuna lan sederekipun merguru kaliyan Drona. Kasilipun merguru kaliyan Drona menika Arjuna dados kesatria ingkang pinter manah lan nggadhahi sipat ingkang tansah asih, remen tetulung, mancalaputra mancala putri sekti tanpa aji-aji, nglurug tanpa bala.

Arjuna ugi nggadehi sipat satriya lan nepati janji, mula Arjuna nate ngukum diri ngantos 10 taun wonten ing alas. awit saking sipat satriyanipun Arjuna dipunsebat Lelananging Jagad. Ananging, piyambakipun ugi nggadhahi sipat ingkang boten becik. Upaminipun inggih menika nalika Arjuna iri kaliyan Ekalaya ingkang langkung pinter anggenipun manah. Arjuna ugi asring ngagungaken dhiri.

Lelanang ing Jagad

Garwané Arjuna pirang-pirang, kabèh putri éndahing warna (ayu-ayu). Ana anak ratu, anak pandhita, anak déwa, anak taksaka (ula), lan sapituruté. Putrané uga pirang-pirang turta bagus-bagus, umpamané :

• Dèwi Sumbadra, peputra Abimanyu
• Dèwi Larasati/Rarasati, peputra Sumitra lan Brantalaras.
• Dèwi Srikandhi.
• Dèwi Ulupi/Palupi, Irawan
• Dèwi Jimambang, anaké Begawan Wilwuk.\/Wilawuk ing pertapan Pringcendhani peputra Kumaladéwa lan Kumalasekti.
• Dèwi Manuhara, anaké Begawan Sidanggana ing Andhongsekhar peputra Pregiwa lan Pregiwati
• Dèwi Dresanala,putrané Bathara Brama, peputra Wisanggeni.
• Dèwi Wilutama, peputra Bambang Wilugangga.
• Bathari Supraba, putriné Bathara Indra, peputra Bambang Prabakusuma.
• Dèwi Ratri (atmajané Prabu Yudhistira ing negara Mertani), peputra Bambang Wijanarka.

Ana salah sijining wanita kang ditresnani Arjuna nanging malah dadi garwané wayang liya, yaiku Banowati. Nanging sawisé rampung Bharatayudha, Banowati bisa dadi siji karo Arjuna, ora kétung mung sewengi.

Satemené bojo (garwa) lan anak akèh iku minangka gegambaran yèn Arjuna dhemen gawé lelabuhan becik (sing dipralambangaké kadidéné putri sulistya). Mula undhuh-undhuhané uga kabecikan sing akèh (dipralambangaké anaké pirang-pirang bagus-bagus lan ayu-ayu). Yèn sing ditindakaké iku pakarti ala, asilé mesthi uga ala.

Arjuna wis naté bangunaké tapa lan madheg pendhita ing Gua Mintaraga kang dumunung ing puncaké gunung Indrakila, kanthi peparab Begawan Ciptaning iya Mintaraga. Arjuna uga tau dadi ratu ing kahyangan Tinjomaya (ngratoni para widodara-widodari) suwéné 7 dina, kanthi jejaluk Prabu Karitin/Kariti iya Wilikithi. Anggoné jumeneng nata ing Tenjomaya amarga Arjuna wis gawé lelabuhan becik marang para déwa kanthi nyirnakaké kraman kang ngrabasa ing kahyangan yaiku Prabu Niwatakawaca, ratu buta saka negara Manik Ima-Imantaka.

Aji-aji

Arjuna iku ndarbèni enem aji-aji, yaiku:

• Palimunan/panglimunan = bisa ngilang.
• Tunggengmaya = bisa gawé banyu.
• Sepiangin = bisa mlaku tanpa napak lemah banteré pindha angin.
• Mlayabumi = bisa ngalahké mungsuh.
• Pengasihan/sempaliputri = disenengi wong akèh.
• Asmaragama/kamasutra = ngèlmu saresmi.

Gaman

• Pecut Kyai Pamuk
• Panah Pasopati
• Panah Harya Sangkali
• Panah Ardhadehali/Hrudhadhedali
• Ali-ali Mustika Ampal
• Trompet Dewadata
• Keris Pulanggeni
• Brahmasira/Agniyastra
• Panah Merdaging
• Panah Mercujiwa
• Sarotama
• Keris Kyai Kalanadhah
• Busur Kyai Gendhewa

Pungkasan Crita

Ing Bharatayudha, Arjuna perang tandhing mungsuh Adipati Karna. Abot rasané ati, merga dhèwèké adu arep karo sedulur tuwa nunggal ibu séjé bapa. Nanging rasa mangu-mangu iki bisa diilangaké déning Prabu Bathara Kresna. Arjuna banjur maju ing palagan tandhing lawan seduluré sing diajeni. Wusanané Adipati Karna gugur ana sajroning paprangan. Ing perang bharatayuda uga, Arjuna kèlangan kabèh putra-putrané. Nanging putuné, Parikesit, dadi raja ing Astina. Sawisé perang, Arjuna pindhah dadi raja ing Buwanakeling, kang mauné dadi kratoné Jayadrata. Ing bubaran perang uga, kabèh bojoné dipatèni déning Aswatama. Uripé Arjuna rampung bareng karo Pandhawa liyané munggah menyang kahyangan laku liwat Himalaya.

Wandané wayang

Wandané wayang Arjuna ana lima, yaiku wanda Jimat (anggitané Panembahan Senopati lan Sultan Agung Hanyakrakusuma),wanda Kanyut, wanda Kinanthi, lan wanda Malat. Yèn wayang Arjuna gagrak Yogyakarta wandané ana telu, yaiku wanda Janggleng (rai lan awak kuning/prada) kanggo adegan paseban, sedhih; wanda Yudhasmara (sunggingan rai lan awak kuning, kanggo adegan roman (percintaan); lan wanda Kinanthi (sunggingan rai ireng awak kuning kanggo adegan sawisé metu saka kedhaton utawa kanggo perang).

Aswatama

Aswatama

Aswatama iku putrane Drona lan Dewi Wilutama. Wiwit cilik Aswatama ditinggal dening ibune. Aswatama kalatih dening Drona kaya dene Pandhawa lan Kurawa. Dheweke entuk pusaka panah sekti seka ramane, yaiku Panah Cundamanik.

Ing perang Bharatayudha, Aswatama ngerti pokale Prabu Salya kang mbela Pandhawa nalika dadi kusire Adhipati Karna. Dheweke nyoba lapur marang Duryodhana, ananging raja Astina iki ora percaya. Aswatama minggat seka Kurusetra.

Ing pungkasane Bharatayudha, Aswatama sesidheman mlebu ing kraton. Dheweke mateni kabeh anak-bojone Pandhawa kang isih urip. Pas arep mateni Parekesit, anake Abimanyu iki mancal keris kang banjur mateni Aswatama.

Baladéwa

 

Jroning mitologi Hindhu, Baladéwa utawa Baladewa (Sangskreta: बलदोव) utawa Balarama (Sangskreta: बलराम; Balarāma), kasebut uga Balabhadra lan Halayudha, iku sadulur tuwa saka Kresna, putra Basudéwa patutan karo Dewaki. Jroning filsafat Waisnawa lan sawetara tradhisi pamujan ing India kidul, Baladewa dipuja minangka awatara ka enem saka Maha Awatara lan klebu salah siji saka 25 awatara jroning Purana. Miturut filsafat Waisnawa lan sawetara pandangan umat Hindhu, Baladewa minangka manifèstasi saka Sesa, ula suci sing dadi ranjang Dewa Wisnu.

Baladéwa jroning pawayangan Jawa

Prabu Baladéwa iku ratu ing Mandura, putrané Prabu Basudéwa^[1] lan Dèwi Rohini kang pembayun. Rayiné nunggal rama séjé ibu ana loro, yakuwi Prabu Kresna^[2] utawa Narayana) lan Dèwi Bratajaya iya Wara Sumbadra. Nalika isih timur jenengé Kakrasana. Prabu Baladéwa kuwi pakulitané putih (bulé), déné Prabu Kresna ireng thunteng tekan balung sungsumé. Mula kadang loro iku banjur sinebut gondhang kinasih. Prabu Baladéwa jumeneng nata ana Mandura nggentèni kalenggaheni ingkang rama, Prabu Basudéwa, lan diembani patih Pragota lan Prabawa. Pramèswariné asma Dèwi Erowati, putriné Prabu Salya ing Mandharaka. Karo Dèwi Erawati, Prabu Baladéwa banjur peputra kakung cacah loro, asma Radèn Wisatha lan Wimuka. Pusakané Prabu Baladéwa karan Sanjata Nanggala lan Alugara. Pusaka iku peparingé Bathara Brahma. Nalika isih timur, para putra Mandhura iku padha dititipaké ana ing Kadhemangan Widorokandhang, diaku anak marang Ki Antyagopa lan Nyai Sagopi. Putra Mandhura iku padha diseduluraké karo anaké Antyagopa yaiku Udawa, Rarasati, Pragota, lan Prabawa.

Kangsa adu jago

Anggoné Kakrasana (Baladewa), Narayana (Kresna) lan Bratajaya dititipaké ana Kademangan Widorokandhang iku amrih ora konangan Prabu Anom Kangsadéwa, nata mudha ing Kadipatèn Sengkapura. Kangsa iku putra kuwaloné Prabu Basudewa kang lair saka garwa Dèwi Maerah kang cinidra resmi marang ratu buta, Prabu Gorawangsa, nata ing Guwabarong, nalika Sang Dèwi lagi ditinggal tindak mbebedhak utawa grogol ing alas déning Basudewa. Mula Kangsa wujudé iya manungsa setengah buta: wataké wengis lan angkara murka, pingin ngendhih kawibawan negara Mandhura. Semono uga Kangsa uga kepingin mateni putra-putrane Basudewa liyane kang dianggep bakal ngalang-alangi gegayuhane yakuwi nguwasani negara Mandhura. Carané: Kangsa nganakaké adhu jago. Sing dienggo totohan negara saisiné. Jagoné saka Sengkapura (Kanoman) wujude buta gedhé apraceka Ditya Suratimantra, dene jago saka Mandhura (Kasepuha) ora liya Brataséna. Nalika ana adu jago iku, Kakrasana, Narayana lan Bratajaya iya nonton. Pancèn adon-adon iku ramé banget. Saben Suratimantra tumeka pati déning Bratasena, kuwandhané digotong terus dicemplungaké ing tlaga Banyusemangka saéngga bisa urip manèh. Mengkono nganti wola-wali. Permadi iya Arjuna kang kawit mau ngulataké kangmasé anggoné tetandhingan karo Suratimantra Baladéwa kondhang nduwé watak jujur lan apa anané, nanging dhèwèké uga asring grusa-grusu lan gampang nesu. Ing antarané keturunan Yadu, Baladewa sing paling kèri mati. Ing Bharatayuddha, Baladewa ora mèlu.

Bisma

Bisma utawa kawentar kanthi jeneng Resi Bisma kuwi sawijining pandhita kang lenggah ing pertapan Ngetalkandha. Resi Bisma kuwi klebu brahmanacari utawa abadhan wadat kang tegese Bisma kuwi ora kersa mengku garwa salawase urip. Anggoné ora kersa mengku wanodya ora kok merga ora payu rabi, nanging merga dhèwèké kuwi netepi ujar uni utawa netepi marang sumpah prasetyané kang wis kaweca sineksènan marang ingkang rama saha jagad saisiné. Ing jagading pedhalangan, akeh tinemu paraga kang asarira badhan wadat, ing antarané Radèn Laksmanadewa iya Laksmana Widagda (adhiné Prabu Rama), lan Resi Ramabhargawa.

Mangsa timur

Nalika isih timur asmane Raden Dewabrata (Devavrata), putrané Prabu Sentanu ratu Astina kaliya widodari Batari Gangga, wayahé Prabu Pratipa, panjalmane Prabu Mahabisa. Sejatiné Bisma iku ahli warisé kraton Astina kang nduwé hak gumanti jumeneng nata. Bisma miyos saka Dèwi Gangga, kalebu golonganing widadari, mula jeneng ora mokal menawa Resi Bisma kagadhuhan kasektèn kang linuwih. Apa manèh dadi muridé Resi Parasurama iya Ramabhargawa kang pancèn sekti mandraguna. Kaya kang kasebut ing ndhuwur, ramane Bisma kuwi Prabu Sentanu. Prabu Sentanu kuwi putrané Prabu Pratipa panjalmane Prabu Mahabisa ratu kang kasektèné tanpa tandhing, dadi Bisma iya isih keturunban kasektèné Prabu Mahabisa. Bareng Sentanu katilar garwa Dewi Gangga, kersane anggarwa Dèwi Durgandini, warandhane Resi Parasara iya Palasara. Durgandini kersa kagarwa Prabu Sentanu nanging nyuwun yen samangsane kagungan putra kakung kudu dadi ahli warisé jumeneng nata ana ing Astina. Sentanu bingung binulungan merga émut yèn wis kagungan putra Dewabrata. Yen Negara Astina disuwun putrane Dewi Durgandhini banjur kepriye Dewabrata ? Sentanu ora téga marang putrané iku saéngga ndadhekake banget sengkeling penggalihe. Dewabrata iya Bisma ngerti apa kang ndadèkaké sekeling ingkang rama.

Sumpah Bisma

Dewabrata tuhu satriya kang bekti lan tresna banget marang ramané, nuli ngiklasaké waris kraton Astina waton ingkang rama bias kasembadhan anggarwa Dewi Durgandini. Wusana Prabu sentanu bias kelakon anggarwa Dewi Durgandini. Supaya Durgandini ora was-was alias khawatir yen nganthi cidra, Dewabrata banjur sumpah nedya dadi brahmacari kang ora bakal magepokan karo wanodya salawase urip. Sineksenan para dewa lan jagad saisine sumpahe Dewabrata kuwi, kinurmatan mendhung peteng ndhedhet lelimengan sarta udhan deres binarung suwarane guntur lan bledheg kang padha saut-sautan ing antariksa saengga kathon nggegirisi, Ya wiwit kuwi Dewabrata banjur ganthi asma Bisma (Bhisma) kang tegese priya kang sumpahe nggegirisi.

Madeg pinandhita

Sabanjure, Bisma banjur ambegawan peparab Resi wara Bisma kang lenggah ing pertapan Ngetalkanda. Bisma kuwi pandhita kang sekti mandraguna tur gentur tapa. Ing paprangan tanpa tandhing, lan ora bakal mati yen during dadi kersane mati. Nanging Bisma iya duwe luput nalika ngagari senjata marang Dewi Amba, tanpa sengaja jemparing kuwi mrucut lan tumama, ndadhekake patine Dewi Amba. Ragane Dewi Amba muksa lan bakal nagih mbesuk ing perang Bharatayudha. Kaleksanan ing Baratayuda Bisma mati dening Srikandhi, iki panagihé Dèwi marang Dewabrata.

Bisma nduweni watak wantu becik, kendhel tur jejeg teguh atine. Bisma luwih tresna marang Pandhawa kang abudi luhur tinimbang marang Kurawa kang padha awatak adigang adigung adiguna. Bola-bali Bisma ngelingake Suyudana supaya Baratayuda diwurungake wae kanthi maringake Negara astina sigar semangka marang para Pandhawa. Nanging Suyudana ora maelu kabeh ngendhikane Sang Resi Bisma. Mula senadyan ana Astina, nanging atine Bisma mbelani para Pandhawa. Dene anggone kersa mbelani Astina kuwi mung jalaran astina kuwi wutah getihe, eling yen iku tinggalane para leluhure mula kepiye wae kudu dibelani.

Perang Bharatayudha

Ing perang Baratayuda, Resi Bisma madeg dadi senopati agung kang sepisanan. Mungsuhe Resi Seta (putrane Prabu Matswapati), Raden Utara dalah Wratsangka kang dadi senopatine para Pandhawa. Satemene, Bisma kuwi wis meh kalah mungsuh Resi Seta sing pancen luwih gagah lan gentur tapane kuwi. Bisma banjur lumayu nggendring saka paprangan dibujung Resi Seta. Playune Bisma kepalang Bengawan Swilugangga, mula banjur ambyur ing bengawan murih ora kecekel dening Resi Seta. Ana sajroning bengawan, Bisma kepanggih marang ingkang ibu Dewi Gangga. Dening ingkang ibu, Bisma diparingi pusaka aran senjata Cucuking Dandang utawa Kyai Jungkat piñatas.

Ringkesing crita, Resi Seta, Wratsangka lan Utara klakon gugur ing paprangan ketaman pusakane Bisma.

Sak sirnane Resi Seta, para Pandhawa ndhapuk senopati anyar. Saka iguh pertikele Prabu Kresna, sing jumeneng senopati kanggo ngadhepi Resi Bisma ora liya Dewi Wara Srikandhi, garwane Arjuna. Resi Bisma klakon sirna mungsuh Srikandhi, merga dibiyantu marang aluse Dewi Amba kang wis nate diperjaya dening Dewabrata.

Burisrawa

Burisrawa

Miturut layang Mahabharata, Burisrawa iku saluguné putrané Prabu Sommadatta ing negara Baliha. Nanging yèn miturut pakem padhalangan, Burisrawa kuwi putrané Prabu Salya (Salyapati), ratu ing Mandaraka klawan Endang Pujawati iya Setyawati sing angka papat. Déné urutané mangkéné:

1. Dèwi Erawati, kagarwa Raden Kakrasana iya Prabu Baladéwa nata ing Mandura, banjur peputra Raden Wisatha lan Wimuka.
2. Dèwi Surtikanthi, kagarwa Adipati Karna (Suryatmaja) nata ing Awangga, peputra Warsakusuma, lan Warsasena.
3. Dèwi Banowati, kagarwa Prabu Suyudana, nata ing Astina, peputra Sarojakusuma iya Lesmana Mandrakumara, lan Dèwi Lesmanawati.
4. Raden Burisrawa, lenggah ing kasatriyan Cidhekembang, garwané asma Dèwi Kiswani, atmajané Prabu Kiswamuka, ratu ing negara Cedhisekar. Karo Dèwi Kiswani, peputra siji, Arya Kiswara.
5. Raden Rukmarata, lenggah ing kasatriyan Pabutulan.

Raden Burisrawa iku praupané awujud raseksa awit nurun eyangé Begawan Bagaspati, kang ora liya pendhita raseksa. Amarga isin pinaringan wujud raseksa mula Burisrawa yasa papan kasebut tunutupan kere lan Burisrawa singidan ing mburine. Burisrawa sinebut uga satriya ing Madyapura. Sanajan kalebu satriya ananging tindak-tanduké kasar lan dhemen ngguyu.

Burisrawa gandrung

Jumbuh klawan wujudé sing setengah yaksa kanthi rambut gimbal diudhal-udhal, Burisrawa seneng nguja kesenengané, golèk menangé dhéwé, dhemen gawé gendra. Nanging bawané anak ratu apa manèh kecaket karo Prabu Baladéwa lan adipati Karna, ora ana wong sing wani nyaruwé marang kabèh tumindaké Burisrawa.

Burisrawa kayungyun banget marang Dèwi Wara Sumbadra wiwit nalika Wara Sumbadra isih kenya nganti tumekané dadi garwané Arjuna lan malah kepara wis peputra Abimanyu barang, gandrungé Burisrawa marang Sang Dèwi ora tau mendha. Burisrawa iya banget sengit nginggit-inggit marang Setyaki, amarga nalika nglamar Dèwi Wara Sembadra ing Dwarawati, Burisrawa tau diajar Setyaki ing alun-alun nganti lémpé-lémpé, kamangka Burisrawa wis nyandhang cara temantén. Ya wiwit iku Burisrawa sengit kepati klawan Setyaki.

Ing lakon Sembadra Larung, Burisrawa dicritakaké minta sraya marang Bathari Durga ing pasétran Gandamayin iya Dhandangmangoré supaya bisa sapatemon karo Sumbadra. Bathari Durga ngendikani, yèn Burisrawa bisa sapatemon karo Sumbadra, nanging ora bisa gepokan salira.

Nalika semana Arjuna pinuju grogol (mbebedhag kidang ing alas Winangsraya. Kanthi ancas nedya pepasihan (cumbana) karo Sumbadra, Burisrawa njujug taman Maduganda, taman keputrén ing kasatriyan Madukara. Kanthi tetembungan manis manuhara, Burisrawa njaluk usadaning lara asmara marang Sumbadra. Amarga Sang Dèwi ora kersa nglanggati, Burisrawa banjur ngunus kerisé. Dewi Sumbadra diagar-agari keris, nanging tetep puguh ora gelem nuruti kekarepané Burisrawa. Kerisé sing diagar-agaraké iku malah banjur ditubruk wani déning Dèwi Sumbadra saéngga sirna margalayu. Burisrawa kamitenggengen. Jroné ora mobah lan ora mosik, ana aloké emban kang tumeka papan kono. Burisrawa gagé mlayu nggendring ninggalaké taman, mlebu ing tengah alas.

Kasatriyan Madukara dadi gègèr sawisé para emban nyumurupi kunarpan Dèwi Sumbadra. Saka pamrayogané Prabu Kresna, Dèwi Sumbadra banjur dilarung ana Bengawan Gangga (Swilugangga), kanthi rineksa Gathutkaca saka gegana. Wusanané layoné Sumbadra diuripaké Antareja kang jumedhul saka Saptapratala nedya ngupadi sudhermané. Gathotkaca ngira yèn Antareja kuwi kang njalari patiné Dèwi Wara sumbadra. Tanpa ditakoni terus ditimblis saka dirgantara. Dadi perang ramé. Leloroné padha digdayané. Sabanjuré leloroné dipisah déning Wara Sumbadra. Sang Dèwi banjur nyritakaké lelakoné kang sanyatané. Ya merga lelakon iki, Antareja banjur bisa kepanggih marang ramané, yaiku Raden Bratasena iya Werkudara.

Patiné Burisrawa

Ing lakon Kresna Duta, Burisrawa marani Setyaki sing lungguh ngedangkrang sila tumpang ing dhuwur kréta Jaladara. Setyaki ditawani ombèn-ombèn utawa inuman tuak waragan. Karepé mono yèn Setyaki gelem ngombé terus mendem, Burisrawa nedya males ukum. Setyaki bakal genti diajar ana alun-alun Astina. Nanging Setyaki ora gelem mèlu ngombé, kanthi pawadan wedi yèn ketagihan. Amarga Burisrawa pijer nawani inuman tuak waragan, Setyaki jéngkél. Gendul isi inuman tuak disaut banjur dikeprukaké ing sirahé Burisrawa. Burisrawa nesu banget, satemah dadi bandayuda. Lagi ramé-raméné adu jotos, dumadakan wadyabala srayané Prabu Duryudana ngebyuk nedya ngranjab Setyaki. Setyaki lumajar nggendring mlebu kedhaton, nusul ingkang raka Sang Prabu Kresna kang lagi pirembugan parang Prabu Duryudana dalah para sesepuh Astina. Amarga Prabu Kresna anggoné dadi duta ora klakon ngeluk panggalihé Prabu Duryudana kang atos lan wangkot iku, satemah bakal dadi perang gedhé sinebut perang Baratayuda Jayabinangun. Dina kang kaping patbelas, Burisrawa maju ing paprangan, ditandhingi Setyaki. Nalika iku Mahasénapati Kurawa isih diasta Pandhita Durna. Bawané kalah gedhé dhuwur, kalah sentosa, Setyaki bisa dipikut déning Burisrawa. Setyaki banjur dibanting sakayangé, nuli kinakahan. Setyaki ora bisa bangga manèh. Burisrawa banjur ngunus candrasa. Nalika candrasa arep ditamakaké ing anggané Setyaki, dumadakan bahu-tangané sing tengen Burisrawa "timpal alias tugel thel ketaman jemparing Nagabandha. Panah Nagabandha iku panahé Setyaki. Déné sing namani panah mau Arjuna awit saka iguh pertikelé Prabu Kresna. Rumangsa uwal saka kakahané Burisrawa, Setyaki gagé ngadeg nyat, terus nyadhak candrasa duwèké Burisrawa banjur ditamakaké ana janggané Burisrawa saéngga tigas pancing, mustakané gumlundhung ing bantala. Burisrawa sirna margalayu ana paprangan Tegal Kurusetra. Mula lakon patiné Burisrawa iku uga banjur disebut lakon "Timpalan".

Cakil

Cakil

Cakil iku sawijining antagonis ing wiracarita Mahabharata vèrsi Jawa. Lumrahé metu nalika satriya metu, yaiku sawisé gara-gara. Ing pérangan iki asring uga sinebut bambangan. Bambang iku artiné pemudha seka gunung, lan lumrahé sing dadi tandhingé cakil nganggo jeneng "Bambang". Kayata: Bambang Irawan utawa Bambang Arjuna. Nanging ora mesthi tandhingané Cakil kuwi nganggo jeneng Bambang.
Ora ana jeneng kang pesthi kanggoné Cakil. Umumé nganggo jeneng Ditya, kang artiné buta utawa raseksa. Ora kaya wayang raseksa liyané, tangan wayang Cakil bisa diobahké kabèh, kiwa utawa tengen. Untuné sing sisih ngisor luwih maju.
Ing tandhingan karo satriya mau, Cakil nganggo gaman keris. Yèn ing wayang uwong, keprigelané Cakil dolanan keris iki nengsemaké. Keris diuncal-uncalaké kaya bartender dolanan botol. Ing pungkasané, cakil bakal mati déning kerisé dhéwé.

Cakil lan Arjuna

Larah-larahané

Buta Cakil paraga wayang kulit inovatif utawa rekayasa seniman wayang Jawa.^[1] Buta Cakil ing babon kitab Mahabarata utawa Ramayana ora diketemukake paraga iki. Tahun yasa paraga wayang iki ditengeri kanthi candrasengkala ''Tangan Yaksa Satataning Janma'' utawa taun 1552 Çaka yen dikonversi taun masehi dadi 1630 Masehi jaman Mataram ing mangsa pemerintahan Sultan Seda Krapyak. ^[2].

Perang Kembang

'''Perang Kembang''' utawa '''Perang Begal''' yakuwi adegan perang utawa campuh antarane Buta Cakil karo satriya. Gigambarake Sang Satriya kang lagi liwat tengah wana dietut karo abdi-abdine Panakawan Semar, Gareng, Petruk, Bagong kapeksa kandeg lakune amarga dicegat dening Buta Cakil. Buta Cakil takon marang sang Satriya, jengen, saka tlatah ngendi, lan ana perkara apa nganti wani liwat wana kono. Takon pitakon lumaku saur manuk, nanging Buta Cakil ngotot dene sang satriya kudu sumingkir saka tlatah kono, amarga nginggati pakon Buta Cakil, loro-lorone banjur perang. Wusanane perang kembang dimenangake Sang Satriya, Buta Cakil mati ing pucuk curigane dewe.^[3]. Adegan Perang Kembang lumaku ing wayah lingsir wengi, perang iki minangka lambang manungsa kang mulai ngidhak kadhewasan. ^[4]

Sipat

Buta Cakil nduweni sipat utawa watak dengki, iri, lan jail. Praupane kang abang negesake sipat gampang ngamuk, matane kang sipit (kriyipan) tandha dengki lan ora tinarbuka atine. Cangkeme kang amba mratandhani yen Buta Cakil sombong, lan seneng misuh. suarane sing keméng, omonge sing gagap, wetenge sing mblending mratandani ulahe kang ala lan seneng ganggu.^[5] . Kejaba kuwi Buta Cakil dilambangake mawa werna kuning utawa sipat Supiyah, yakuwi sipat sing seneng ngumbar nepsu syahwat, lan pepinginan. ^[6]

Filosofi

Buta Cakil nggambarake nepsu manungsa. ^[2]. Nepsu manungsa kaperang dadi papat yakuwi, Amarah, Aluamah, Supiyah, lan Mutmainah. ^[2]. Campuh antarane Satriya lan Buta Cakil yaiku pralambang campuh manungsa nglawan nepsu pribadine. Curiga utawa keris Buta Cakil Minangka Simbol manungsa kudu bisa ngendaleni hawa nepsune, lamun manungsa ora waspada awak pribadine bisa mati lantaran nepsune dhewe lan sing bisa mateni hawa nepsune ora liya kejaba diri pribadi manungsa.

Buta Prepat

Buta Prepat kuwi Buta cacah papat kang ditugasi njaga tapel wates kraton. ^[7]. kang kalebu bala Buta prepat yakuwi. ^[2]

• Buta Cakil
• Buta Terong
• Buta Rambut Geni
• Buta Pragalba

Dasanama

Kayadene paraga wayang liyane, Buta Cakil uga nduweni Dasanama utawa alias yakuwi

• Ditya Kala Gendir
• Ditya Kala Carang Aking
• Ditya Kala Klantang Mimis
• Ditya Kala Carang Aking
• Ditya Kala Lintring

Ditya aneng wayang tegese Tumenggung, Buta Cakil asring dadi Tumenggung (pimpinan} Buta Prepat ^[8]

Wanda

Wanda utawa ekspresi Buta Cakil kaperang dadi papat. ^[2]

• Wanda Kikik utawa Benceng
• Wanda Bathang utawa Cicir
• Wanda Naga
• Wanda Udalan

Citraksa

Citraksa miturut pawayangan Jawa

Citraksa iku, salah sijining para Korawa satus. Jenengé diarani ing layang gancaran Adiparwa, kitab pratamané Mahabharata.Raden Citraksa iku salah sijining satriya kurawa putrane Adipati Dhestharastra lan Dewi Gendari. Dadi iya isih Adhine Prabu Duryudana, pembarepe para Kuraw kae. Ning dheweke iku kadang Kurawa sing nomer pira, ora kena dipesthekake, jajaran saka maneka-warna versi cerita wayang, kerep ana beda-bedane.Sing wis kelumrah, ing antaraning kadang kurawa sing cacahe udakara ratusan iku, pancen ana sawatara sinh jeneng-jenenge mawa citra. Ana Citraksa, Citraksi, Citrakala, Citrasandha:Upacitra, Carucitra, Citradarma, Citrakae, Citraiki, Citraiku,Citraanu, ning iku nek pas dhalange lali.Ing antaraning kadang Kurawa sing sinandhangan jeneng. Citra sing kondhang dhewe pancen ya Citraksa iki, sinusul Citraksi.Ning Citraksa lan Citraksi iku kembar apa ora, iya ora pati ngerti genah. Sing luwih genah, rupane wayange meh padha. Kaya yen kembar ngana kae. Praenane padha-padha olehe nglangak. Irunge padha-padha olehe njengat. Yen ngomong padha-padha olehe kamisosolen,Pekukak-pekukuk kaya pitik klelengen, swarane kerep ora genah jluntrunge.Padha-padha ngalangak, irung jengat, lan kamisosolen, Citraksa beda karo sedulure. Citraksa digambarake ora mung mripate wae sing ijo, nanging raine barang uga ijo. Kira-kira wae saliyane kemaki lan seneng umuk, ya doyanan dhuwit. Sipate sing menjila liyane , yaiuku olehe seneng misuh. Dadiarta bab yen jaman saiki anan dhalang sing disuwurake pinter misuh lan akeh uwong seneng misuh, iku ngono sejatine wis dudu reputasi anyar, wong wis kalah dhisik karo reputasine Citraksa.Ing pangelaran-pagelaran wayang purwa, Citraksa-Citraksi biasane metu ing adegan paseban njaba. Mapag tekane Patih Sengkuni, bebarengan ngancani muncule Dursasana, Kartamarma, Durmagati, astawama, lan Jayadrata. Citraksa-Citraksi kanthi saur-manuk, kanthi kamisosolen nungsu warta bab wigating rembug ing pasewakan agung.Yen wadyabala Astina budhalan, Citraksa sing mandhegani prajurit kanoman, budhale numpak jarab dhawuk.Lenggut-lenggut ginarubyuk lakuning prampongan. Lan yen wis numpak jaran lenggat-lenggut ngono kuwi, praene sing nglangkak saya katon nglangak, irunge tambah katon njengat.Yen perang ora tau menang. Embuh yen mung k aro bala sebarangan, wayang sing klambine lorek-lorek ngana kae. Empere iya isih sok setimbang. Terus padha simpangan dalan,banjur perange kuwi biasane karan perang gagal.Selanjutane gada utawa bindi.Citraksa wayang kulit gagrag Jogja, mripat telengen, nganggo jamang kanthi garudha mungkur, kalungan patran kanthi bandhul wulan tumanggal. Nganggo gelang pontoh lan kroncong, clanane cindhe. Rai warna ijo, sajake uga minangka gegambaran utawa pratandha nenawa sartiya iki nduweni sipat jirih. Anggone kemaki lan seneng umuk iku paling-paling rang mung kanggo ngimbangi kanyatan yeh sejatine dheweke iku ora nduweni kasekten apa-apa. Ora kaya Kartamarma, Dursasana, Astawatama, lan Jayadrata sing kasatriane mesthi disebutake yen ing Bayutinalang, Banjarjumput, Padhanyangan, lan Banakeling, kesatriyane Citraksa-Citraksi kuwi ing endi, kurang kondhang. Bab akhiring riwayate satriya kurawa sing omongane kerep dadi guyon iki, nalika perang Batarayuda mati dening tangane arjuna ngamuk punggung sawise Abimanyu dirancap rame-rame dening Kurawa kalebu Citraksa. Tandange Arjuna Ngedab-edapi, lan Citraksa akhire mati kataman karise Arjuna.

Citraksi

Citraksi

Citraksi iku salah sawijiné tokoh saka wiracarita Mahabharata uga kaluwarga korawa. Ing jagad pewayangan, Citraksi asring bebarengan karo Citraksa lan Durmagati. Citraksi nduwèni sipat prigel lan seneng umuk, sarta ngomonge glagepen.

Dretarastra

Prabu Dretarastra utawa Dhestharastra iya Dhestharata iku putra pambayuné Prabu Kresna Dwipayana ing Ngastina patut kalayan Dèwi Dèwi Ambika (yen ing Mahabharata disebut Ambalika), sing nalika wis yuswa banjur lereh keprabon seperlu madheg Pendhita ing Pertapan Wukir Retawu kanthi peparab Begawan Begawan Abiyasa. Nalika isih timure Radèn Dhestharata sesilih Radèn Kuru, kang tegesé ora bisa ndhulu alias wuta. Mula anak-turuné Radèn Dhestharata uga banjur kinaran Kurawa kang asalé saka linggane tembung “Kuru” lan “Hawa” kang tegese tedhak turuné/dharah Kuru. Semana uga “Pandhawa”, iku asal saka linggané tembung “Pandhu” lan Hawa", kang tegese tedhak turune Pandhu.

Ing padhalangan, wutané Radèn Dhestharata iku ana pirang –pirang versi. Versi kang sepisan ngandhakaké yèn cacadé Radèn Kuru amarga ibuné, Dewi Ambika, nalika saresmi karo Prabu Kresna Dwipayana tansah ngeremake netrané, saking anggone wedhi ndulu pasuryane sang Prabu sing ireng tuntheng. Dene versi kang kapindho, yakuwi bisa tinemu ing lakon Sentanu Banjut. Ing crita kasebut, Prabu Sentanu (Santanu) ora netepi janjiné marang Prabu Dipakiswara (Begawan Palasara). Sing kuduné jumeneng ratu ing Ngastina Abiyasa, nanging Prabu Sentanu nedya njumenengake Raden Asthabrata, putrané Sentanu patut karo Dewi Durgandhini (tilas garwane Palasara). Satemah dadi pasulayan ing antarané Prabu Sentanu karo sukmané Begawan Palasara. Kang mengkono gawé gègèr ing Kahyangan. Bathara Narada lan Bathara Wisnu tumurun ing marcapada saperlu nyapih kang nembe pancakara. Bathara Narada paring pangandhika yen titi wanci iki, Sentanu wis enthek tulise, tegese wis tumakaning janji. Sentanu kudu ninggalake jagad marcapada bali ing alam kelanggengan. Jroning diajak wawan pangandhikan, Prabu sentanu ngraga sukma, sukmane oncat saka ragane manjing ing guwa garbane Dewi Ambika (garwane Raden Asthabratha) kang pinuju nggarbini patang wulan, saperlu mejangake Aji Lebursekethi marang ponang jabang bayi.

Bathara Naradha priksa, nuli paring dhawuh marang Bathara wisnu supaya ngrajah netrane ponang jabang bayi kang ana guwa garba, jalaran yen si jabang bayi darbe sipat genep, bakal mbebayani, bakal ngumbar angkara murka. Mula kanggo nyudha angkara murka, kudu bayi m,au digawe wuta. Lan klakon bayi dirajah netrane nganggo senjata Cakra dening Bathara Wisnu. Wekasan bayi lair, kahanane cacat netra (wutha) lan banjur kaparingan pusaka asma Raden Kuru iya Raden Dhestharata. Dadi yen mirutu versi iki, Raden Kuru iya Dhestarata iku tata gelare dadi putrane Abiyasa nanging sejatine utawa putrane Raden Asthbratha. Jalaran nalika Dewi Ambika kagarwa dening Prabu Kresna Dwipayana kahane wis dadi randha.

Sayembara

Nalika wis ngancik jaka tumaruna, Radèn Dhestharastra bisa palakrama anthuk Dewi Gendari, putriné Prabu Gendhara iya Prabu Suwala saka negara Gendhara Desa amarga saka jasane Pandhu (adine Dhestharata nunggal rama seje ibu). Déné critané mangkéné: Nalika Pandhu wus klakon mupu sayembara saka negara Mandhura, dheweke banjur kasil mboyong putri sekarkedhaton Dewi Kunthi iya Dèwi Prita. Ora mung kuwi wae, Pandhu uga antuk boyongan putri loro manèh, yaiku Dèwi Dèwi Madrim, putriné Prabu Mandrapati saka Mandaraka lan Dèwi Gendari saka Gendhara Desa. Pandhu olehe kaleksanan mboyong putri telu direwangi ngetokahe tètèsing ludira. Ewadéné, putri telu kuwi ora digarwa kabèh nanging salah sijiné malah nedya dicaosake marang ingkang raka, Raden Dhestharata. Putri tetelune iku banjur disowanake marang ingkang raka supaya milih salah sijine minangka garwané. Radèn Dhestharata sing wuta iya banjur milih kanthi ngrayangi padharane putri telu mau mbaka siji. Wusanane tibaning pamilih ana Dewi Gendari.

Dewi Gendari rumangsa karuna penggalihe amarga dipilih dadi garwane Raden Dhestharata. Kamangka Dewi Gendari kepingin banget dadi garwane Pandhu. Mula Dewi Gendhari gething banjur gething banget marang Pandhu kang dianggep wis ngloropake dheweke ana jurang kasangsaran. Mula Dewi Gendari banjur prasapa menawa yen dhak turune Pandhu ora bakal bisa akur lan tansah memungsuhan karo anak-anake. Sawisé sawetara anggoné bebrayan, wusanané Dewi Gendari nggarbini, lan banjur nglairake ponang jabang cacah satus kang banjur diarani Sata Kurawa iku. Ing tembe, putrane Dhestharata iku kabeh padha palastra ing perang Baratayudha mungsuh karo para Pandhawa, putrane Prabu Pandhu Dewanata kang cacahe mung lima kuwi

Drona

Begawan Drona utawi Resi Durna

Begawan Drona utawi Resi Durna utawi Bambang Kumbayana inggih menika salah satunggalipun paraga wayang (tokoh wayang) saking wiracarita Mahabarata. Durna menika putranipun Resi Baratmadya saking Hargajembangan kaliyan Dewi Kumbini. Durna asalipun saking Atasangin. Kacariyosaken bilih Durna punika dipun tudung minggat saking Atasangin amargi boten kersa dipunjodhoaeken kaliyan ramanipun. Durna menika dados gurunipun Sata Kurawa lan Pandhawa. Panjenenganipun menika priyantun ingkang ahli seni paperangan.

Durna kagungan pusaka sekti awujud keris Cundamanik lan Panah Sangkali (ing wekdal salajengipun panah menika dipunparingaken dhateng Arjuna).^[1] Durna palakrami kaliyan Dewi Krepi, putrinipun Prabu Purungaji, raja negari Tempuru, lan pikantuk putra ingkang asmanipun Bambang Aswatama.^[1] Durna kasil damel padepokan Sokalima sasampunipun kasil ngrebat meh sepalih wewengkon negari Pancala saking kakuaosanipun Prabu Drupada.^[1]

Nalika perang Bharatayuda, Resi Durna pinitados minangka Senapati Agung Kurawa, sasampunipun Resi Bisma tiwas ing paprangan.^[1] Resi Durna tiwas ing medan paprangan amargi tusukan pedhang Drestajumena, putranipun Prabu Drupada.

Drupadi

Drupadi

Dèwi Drupadi iku salah swijining paraga wayang putri Prabu Drupada saka Cempalareja. Ing Mahabharata, paraga iki sinebut Draupadi. Ing wayang lan pedhalangan asring disebut Drupadi. Ana kalane uga sinebut Dewi Kresna. Ing versi India, Drupadi dadi bojone Pandhawa. Iku artine poliandri. Ing pedhalangan, Drupadi dadi bojone Yudhistira. Wanita iki putri Prabu Prabu Drupada kang pembarep seka Dèwi Dèwi Gandawati. Dheweke mbakyuné Dèwi Dèwi Srikandhi lan Radèn Drustajumena.

Seka jejodhoane karo Yudhistira, nduwe anak Pancawala. Nanging yen ing India, anake ana lima:

1. Prativindya, seka Yudhistira.
2. Srutasoma, seka Bima.
3. Srutakirti, seka Arjuna.
4. Satanika (ana uga sing nyebut Srutanika), seka Nakula.
5. Srutakarma, seka Sadewa.

Ing kedadeyan kalah dhadhu, Drupadi dadi bandhan amarga Pandhawa kalah karo Kurawa. Ing kene Dursasana nyoba nglukari klambine Drupadi. Mula saka iku, wanita iki sumpah yen ora arep kramas yen durung kramas nganggo getihe Dursasana. Sumpah iki bisa kaleksanan ing perang Bharatayudha.

Drupadi melu Pandhawa munggah gunung Himalaya nuju surga.

Duryodana

Duryodana utawa Duryudana iku ratu ing Ngastina (Hastina) Ing layang Mahabharata disebut Droyudhana. Dasanamane miturut padhalangan: Suyudana, Jakapitana,Jayapitana, Kurupati, Gendharisuta, Dhasthaputra, Tri Mamangsah. Duryudana iku putrane Prabu Dhestharastra lan Dewi Gendhari sing tuwa dhéwé. Nalika lair ora salumrahe bayi, nanging wujud tengkelan daging, kaya tugelan daging kebo. Daging mau polah kroncalan. Dening Dewi Gendari daging ditendhang sakayange, satemah sigar dadi loro. Dewi Gendari saya duka. Sigarane daging sing sijine diidhak-idhak, satemah ajur dadi pirang-pirang, pating kruget kaya singgat. Daging mau banjur ditutupi godhong lumbu. Daging sing gedhe dhewe dadi bayi loro, Duryudana lan Dursasana. Dene daging sing cilik-cilik dadi adhi-adhine kang banjur karan Sata Kurawa. Tembung Sata tegese satus (senadyan cacahe 101), dene Kurawa kuwi mengku teges darah Kuru. Duryudana sa adhi-adhine kuwi watake angkara murka, srei, jail-methakil, jalaran tansah diapusi lan diojok-ojoki dening bapa pamane, Patih Harya Sengkuni (Sakuni). Bedha karo Prabu Dasamuka, nata ing Ngalengka kae, senajan padha-padha watake angkara murka, nanging yen Dasamuka kabeh tumindhake sing angkara murka iku tukul seka prentule atine dhewe. Dene yen Duryudana anggone nduweni watak angkara murka merga disetir dening Patih Sengkuni. Mula Duryudana iya banjur tansah mungsuhi marang para Pandhawa

Putra lan garwa

Garwa prameswarine Prabu Duryudana sesilih Dewi Banowati, putrine Prabu Salya ing Mandaraka. Senadyan Duryudana kuwi wujude cakrak, gantheng, nanging emane bodho banget. Pikirane landhep dhengkul. Isih ketambahan watake angkara murka. Muloa ora ana putri sing seneng karo dheweke. Nalika arep ngrabi karo Dewi Erawati (putri pembayune Prabu Salya), direbut utawa kalah dhisik karo Raden Kakrasana (Prabu Baladewa). Arep kepingin ngrabi Dewi Surtikanthi (putrine Prabu Salya sing angka loro), didhisiki Suryatmaja (Adipati Karna). Wasana bisa dhaup karo Dewi Banowati merga pitulungane Raden Permadi (Arjuna).Satemene Banowati ora nduweni rasa tresna marang Duryudana, jalaran Banowati wis luwih dhisik sesambungan tresna marang Permadi.Mula Banowati njaluk bebana: Gajah Putih, sratine putri sulisttya. Duryudana bisa miangkani bebana mau marga pitulungane Permadi. Banowati banjur njaluk bebana maneh: Patah (sing ngampingi penganten) putri ayu lan satriya bagus sing ngungkuli para priya ing Mandaraka. Kuwajibane patah iki ndandani manten putri sing ora liya sing dikarepake iya Permadi kuwi. Prabu Duryudana iya banjur utasan marang Patih Sengkuni ana pratapan Wukir Retawu ana ngarsane Begawan Abiyasa saperlu arep nyuwun ngampil Permadi supaya maesi temanten putri. Panembahan Abiyasa iya marengake Permadi kaboyong ana Mandaraka saperlu maesi temanten putri. Mula iya ora mokal, yen Banowati kang banjur dadi garwane Prabu Duryudana iku satemene wis ora prawan maneh amarga diprawani Permadi. Saka anggone bebrayan Banowati nduweni anak loro lanang-wadhon, kang sesilih Raden Lesmana Mandrakumara iya Sarojakesuma lan Dewi Lesmanawati. Akeh sing mawastani yen anak loro iki sejatine dudu anake Duryudana, nanging ana uga kang nyebut yen ramane Leksmanawati iku Arjuna.

• Leksmana Mandrakumara
• Leksmanawati (ana uga kang nyebut yen mung siji thok, dadi Leskmanawati ora katut).

Patine

Ing Bharatayudha, Duryudana dadi senopati Korawa kang pungkasan mungsuh karo Werkudara Bima. Sekawit Werkudara kang ngadhepi wektu kuwi bola-bali meh kasoran. Pungkasane Werkudara bisa ngerti yen pengapesane Duryudana ana ing pupune (wentise)kang sisih kiwa. Nalika Duryudana lena kaprayitnane, wentise digitik nganggo gadha Rujakpolo dening Werkudara saengga kuwandane Duryudana jengkelang gumebruk ing bantala. Nuli musthane dikepruk nganggo gadha lan pasuryane diungsep-ungsepake ana wadhas curi saengga wewujudane memper jrangkong. Ana kahanan sekarat, Duryudana isih kober nguman-uman marang Werkudara lan para Pandhawa liyane. Diunek-unekake kaya mengkono iku Werkudara meh wae muntab kanepsone nanging dipenggak Prabu Kresna. Wusanane Duryudana enthek dayane lan banjur mati kanthi aniyaya ana sajroning paprangan Baratayuda kang pungkasan, mbarengi ambruke negara Ngastina. Mula perang iki banjur karan crita "Rubuhan Duryudana Gugur".

Duhsasana

Duhsasana

Dursasana utawa Duhsasana ing basa Sansekreta ditulis Duḥṣāsana lan tegese ‘angel dikuwasani’.

Miturut padhalangan, Dursasana iku putrane Prabu Dhestharastra klawan Dewi Gendari kang angka loro. Rayine Prabu Duryudana cer iki klebu paraga kondhang tur uripe kebak guyu sarta lambeyan.

Wujud wayange sarira geng aluhur ronggah-ronggah sarwa wagu. Brengose crapang naga nglangi, gudheg wok simbar jaja, wulune abang. Netra pendhul, jenggot nggandhul, lan untune gingsul.

Kasatriyane ana ing Kadipaten Banjarjungut (Banjarjunut). Garwane sesilih Dewi Salthani lan peputra siji kekasih Raden Dursala. Pusakane wujud panah kang gedhe arane Kiai Barla.

Asal jeneng (Etimologi)

Jeneng Dursasana iku jare Ki dhalang mengku teges panggonan kang ala. Mula watake Dursasana angkara murka, sewenang-wenang, degsiya, lan ugal-ugalan. Yen nuju ning pasewakan dicritakake lungguhe sila tumpang, dene yen ana paseban njaba, lungguhe ana ngarep dhewe, cedhak karo Patih Sengkuni. Mula padhatane banjur matur nungsung pawarta luwih dhisik ketimbang para Kurawa liyane :"Man..werta, man werti. Man Sengkuni ingkang putra wonten njawi nungsung warti, man Sengkunar wonten latar kula nungsung kabar, kadhospundhi dhawuh pangandhikanipun Kaka Prabu Duryudana lumantar paman Sengkuni...hoo...hoo...".

Dursasana iku klebu paraga sing banget nyujanani marang kasetyane Dewi Banowati (garwane Prabu Duryudana), sing miturut saka panemune Dursasana bathin-bathine Banowati kuwi tansah memuji supaya Kurawa bisa tumpes tapis tanpa sisa saengga bisa ngunggah-unggahi Arjuna/Janaka.

Perang Bharatayudha

Ing perang Baratayuda, Dursasana mati dening Werkudara nalika arep mlumpat kali Cingcinggoling (kali Kelawing). Dursasana kang keplayu nalika tetandhingan yudha mungsuh Werkudara nuli mlumpati kali Cingcinggoling, nanging tekan satengahe kali sikile Dursasana dijegal dening yitmane juru satang prau tambangan aran Ki Sarka kang mbiyen wis tau diperjaya Dursasana kinarya tumbal perang. Bareng Dursasana wis kelakon keceblok ana satengahe kali, topong agemane banjur disaut dening yitmane Ki Tarka saengga rikmane ngrembyah. dening Dyan Bratasena rikmane Dursasana disaut terus digeret ana padharatan. Tekan ing padharatan Dursasana banjur disirnakake. Kuwandhane dipotheng-poteng, bahune disempal-sempal, jangga ditigas, wadhuke disudhet nganggo Kuku Pancanaka, ususe diobrol-obrol, ludhirane dikokop dening Werkudara sarta kanggo kramas Dewi Drupadi, prameswarine Puntadewa.

Patine Dursasana sing kaya mengkono iku jalaran ngunduh wohing pakartine dhewe. Dhek jaman Pandhawa kalah anggone kasukan main dadu mungsuh Duryudana kang diwakili Sengkuni, Dursasana nedya gaewe wirange para Pandawa lan Drupadi. Sang Dewi nedya diblejeti agemane ana pasewakan agung praja Astina, nanging eloking kahanan, saben sandhangane Drupadi diudhari selembar dening Dursasana, isih terus ana wae lembaran sandhangane sing ana sangisore sandhangan sing arep diudhari iku, saengga Drupadi opra sidha kawudhan. Kadadeyan mau banget gawe lara atine Pandawa lan Dewi Drupadi. Nganti Drupadi sumpah ora pati-pati gelungan maneh yen durung kelakon kramas nganggo getihe Dursasana. Werkudara uga melu sumpah yen besok tumapaking perang baratayuda bakal motheng-motheng kuwandhane Dursasana sing dianggep ngina marang para Pandawa.

Gathotkaca

Gathotkaca utawa Gathutkaca iku sawijining paraga wayang Mahabharata. Dhèwèké putrané Wrekodara.

Lair

Gathotkaca kang kondhang kanthi sesebutan "Satriya Pringgodani"^[1] lan "Alap-alap Pringgodani" kuwi, nalika isih jabang bayi jenengé Tetuka utawa Tutuka. Gathotkaca kuwi putrané Radén Werkudara (satriya Panenggak Pandhawa) patutan klawan Dèwi Arimbi, putrané Prabu Tremboko, ratu buta ing negara Pringgodani.^[2] Sekawit Arimbi iku uga wujudé buta wadon (raseksi), nanging bareng didandani déning Dèwi Kunthi terus malih dadi kenya sing sulistya. Mula Werkudara iya Brataséna uga banjur gelem ngepèk bojo Arimbi.^[2]

Bareng wis suwé anggoné jejodhoan, Arimbi banjur nggarbini lan sabanjuré mbabar putra kakung wujud bayi manungsa setengah buta. Déning ingkang éyang, Abiyasa, jabang bayi Tetuka banjur diparingi "topeng" aran topeng waja kang mapan ana sajroné kulit sajabaning daging. Kanthi topeng waja iku, Gathotkaca malih dadi satriya kang bagus citrané. Nuli déning ramané, Brataséna, jabang Tetuka banjur kaparingan kekasih Radén Gathotkaca, kersané Radén Werkudara kinarya pepenget duk nalika tandhing pupuh klawan Prabu Arimba (kangmasé Dèwi Arimbi) kang kekaroné padha ngetog kekuwatan lan kadigdayan.

Tembung gathotkaca tegesé kumpuling kasantosan. Nalika lairé, nganti umur nembelas dina puseré jabang Tetuka ora bisa ditugel nganggo lelandhep wujud apa waé. Naning wusanané puser mau bisa pugut (tugel) srana wrangkané Senjata Kuntha Wijayadanu (Kunta Druwasa) duwèké Radén Suryatmaja iya Adipati Karna nalika isih enom. Lan kaélokané, wrangka Senjata kuntha mau manjing ing puseré Gathotkaca, satemah muwuhi kasantosané Gathotkaca, Senadyan mengkono, bab iku uga dadi pengapesané Gathotkaca. Mula samangsa perang ngadhepi manungsa kang darbé Senjata KuntaWijayadanu, Gathotkaca kudu ngati-ati. Sebab yèn nganti senjata Kunta dilepasaké, Gathotkaca mesthi mati. Nuhoni unen-unen "Pusaka manjing Wrangka".

Lairé Gathotkaca ngepasi karo dumadiné ontran-ontran ing kayangan Jonggringsaloka.Para déwa padha kocar-kacir amarga diamuk déning Prabu Kala Pracona, ratu buta ing negara Ngembatputihan kang arep njaluk bojo widodari. Nanging panjaluk sing ora samesthiné iku diduwa (ditolak) déning para Déwa saéngga ndadèaké peperangan. Para déwa padha keplayu banjur golèk "pintasrayan" menyang negara Ngamarta (Amarta). Tekan negara Ngamarta bayi Gathotkaca ( Jabang Tetuka) kang lagi umur nembelas dina iku banjur diampil Bathara Narada, digawa menyang kahyangan, didadèkaké jagoné para déwa, dimungsuhaké Prabu Kala Pracona lan Patihé Apraceka Ditya Kala Sekiputantra sawadyabalané. Sadurungé diajokaké ana paprangan bocah sing lagi lair iki banjur dijedhi (dijenang) ana ing Kawah Candradimuka lan para déwa didhawuhi déning Bathara Guru (tetungguling para déwa) supaya nlorongaké gegaman kahyangan kang mawa pamor. Wasana bareng jabang Tetuka metu sak sajroné kawah Candradimuka wus ora wujud bayi maneh, nanging wujud jejaka tumaruna, wus ngagem busana kasatriyan. Ya iki sebabé Gathotkaca banjur sinebut :satriya babaran kahyangan" Déning Bathara Guru, Gathotkaca banjur pinaringan pusaka kanggo sipat kandel anggoné ngadhepi mungsuh yakuwi kotang antrakesuma, caping basunanda, lan tlumpah padhakacerma.

Nalika maju ana paprangan, tandangé Gathotkaca cukat trengginas, wusana Prabu Kala Pracona sawadyabalané padha mati kabèh. Sasirnané Prabu Kala Pracona, Gathotkaca banjur dijumenengaké nata ana ing kahyangan Tinjomaya saumuré jagung kanthi jejuluk Prabu Guruputra.

Wayang Gathotkaca

Ing Perang Baratayuda Gathotkaca gugur merga kena panah Kuntawijayandanu kagungané Adipati Karna. Panah kang diuculké kuwi jan-jané ora tekan merga Gathotkaca aburé wis ana sadhuwuré méga sam pitu, ning banjur dicandhak lan disurung déning yitmané Ditya Kala Bendana, bapa-pamané Gathotkaca kang wis tiwas merga ditempiling déning ponakané iku, saéngga Gathotkaca gugur ana madyaning paprangan. Kuwandané Gathotkaca kumléyang saka gegana nibani krètané Adipati Karna nganthi ajur sewalang-walang. Péranganing Baratayudha, Gathotkaca Gugur sumbaga wiratama, karan lakon "Suluhan" amarga dumadiné perang ing wayah bengi.

Dasanama

Dasanamané Gathotkaca iku miturut padhalangan yaiku:

1. Kacanegara
2. Jabang Tetuka
3. Purubaya
4. Bimasiwi
5. Arimbiatmaja
6. Kancingjaya
7. Krincingwesi
8. Guritna
9. Guruputra
10. Suryanaradha

Bojo lan Anaké

Gathotkaca banjur dadi raja ing Pringgondani. Garwané raja enom iku ana telu, yakuwi:

1. Dèwi Sumpani utawa Dèwi Sumpaniwati, peputra Raden Arya Jayasumpena.
2. Dèwi Pregiwa, putriné Raden Arjuna kang banjur peputra Raden Sasikirana.
3. Dèwi Suryawati, peputra Raden Suryakaca.

Ing sendratari, Gathotkaca asring katon ing Gathotkaca Gandrung. Tari iki nggambarké nalika Gathotkaca wuyung marang Pregiwa.

Gaman lan Aji-Ajiné

Wayang Gathotkaca

Gathotkaca kondhang sektiné. Aji-ajiné:

• Narantaka = daya khasiyaté yèn ditamakaké gunung bisa jugrug lan segara bisa asat. Jalma manungsa kang ketaman aji Narantaka sanalika bisa ajur-mumur kuwandané tan-kena kinukup.Iya aji Narantaka iku kang kinarya nyirnakaké Raden Dursala kang dadi senapatiné para Kurawa.
• Aji-aji Esmu Gunting kang daya kasektené yèn matèni mungsuh, Gathotkaca kanthi cara mancat pundhak lan nguntir guluné mungsuh nganti tugel.
• Kotang utawa Klambi Antrakusuma daya kasektèné: Gathotkaca bisa mabur utawa ngambah gegana kanthi rikat banget (kebat pindha kilat, kesit pindha tathit).Mula Gathotkaca uga banjur kajibah njaga katentraman negara Ngamarta saka dirgantara (yèn jaman saiki Gathotkaca kuwi kadidéné Angkatan Udhara). Iki uga dadi pralambang ing kaprajuritan, amarga sedulur liyané, Antareja lan Antasena kejibahan njaga dharatan lan laut.
• Aji Brajadenta. Brajadenta asliné pamané dhéwé, nanging banjur manuksma mlebu ing èpèk-èpèké Gathotkaca sing sisih tengen.
• Aji Brajalamatan. Brajalamatan uga jenengé pamané. Nalika palastra, Brajalamatan manuksma ing tangan kiwa Gathotkaca.
• Aji Brajamusti. Brajamusti iku uga pamané. Nalika palastra manjing ing tangan tengené.
• Aji Brajawikalpa. Kaya aji-aji liyané, Brajawikalpa kuwi seka pamané dhéwé kang manjing dadi rajah ing geger.

Para pamané kang dadi aji-ajiné, mauné mbrontak ing Pringgondani nanging bisa ditumpes déning Gathotkaca. Ana salah sijining pamané kang mbela Gathotkaca, yaiku Kalabendana. Nanging Kalabendana iku jujur, lan sawijining dina dipatèni déning Gathotkaca amarga ngomong sanyatané ngenani Abimanyu. Crita iki ana ing lakon Gathotkaca Sraya.

Ing Bharatayudha

Ing Bharatayudha, Gathotkaca bisa matèni Dursala, anaké Dursasana. Raja Pringgondani iki pancen ora bisa dipatèni nganggo gaman, kejaba mung panah Senjata Kunta. Nalika nugel ari-ariné, sarung Senjata Kunta kéri ana ing awaké Gathotkaca, mlebu ing wudel. Gathotkaca mati déning Adipati Karna kang dibiyantu déning Kalabendana. Pamané iki wis janji ora arep munggah swarga tanpa bareng ponakan kang paling disenengi. Crita Gathotkaca Gugur klebu crita sing miris lan kebak adhegan perang kang apik.

Janamejaya

Wonten salebeting wiracarita Mahabharata, Janamejaya (Sansekerta: जनमेजय; Janaméjaya) inggih punika raja saking Krajaan Kuru, ingkang pusat pamarintahanipun kanthi nama Hastinapura^[1]. Panjenenganipun putra saking Maharaja Parikesit, ugi buyut Arjuna^[1]. Saduluripun Janamejaya wonten tiga, kadosta Srutasena, Bimasena kaliyan Ugrasena^[2]. Janamejaya punika anggadhahi kalih putra, inggih punika Shataaneek dan Shankukarn^[2].

Panjenengapun dipundadosaken raja wiwit taksih nem, amargi ramanipun seda dipuncakot Naga Taksaka^[1]. Nalika Janamejaya mangertosi menawi ramanipun seda dening naga Taksaka, lajeng panjenenganipun Yagya ingkang dipunwastani Sarp Yagya (Snake Yagya)^[2]. Wonten ing Yagya punika, Janamejaya mutusaken badhe ngorbanaken sedaya naga, ugi kaliyan Taksaka. Saklajengipun Yagya-nipun dipunwiwiti, Aahuti dipunaturaken kangge dhawuhi naga, alit-ageng, sepuh-nem, jaler-estri, para naga lajeng dhawah wonten salebeting geni

Karna

Adhipati Karna

Adhipati Karna utawa Basukarna iku ratu ing Ngawangga (Awangga), negara cilik kebawah negara Astina. Garwané asma Dèwi Surtikanti, putriné Prabu Salya ratu ing Mandaraka. Dèwi Surtikanthi iku mbakyuné Dèwi Banowati (garwané Prabu Duryudana), mula ing padhalangan Prabu Duryudana yèn ngaturi Prabu Karna, "Kaka Prabu Karna" utawa "Kaka Adipati Karna".

Adhipati Karna iku sedulur Janaka kang tunggal ibu nanging séjé rama. Ramané adhipati Karna iku aran Bethara Surya, déné yèn ramané Janaka iku Pandhu Déwanata, ibuné padha-padha Dèwi Kunthi.

Patuladhan saka dhèwèké nalika ana perang Baratayuda adhipati Karna iki ora mbéla marang prajurit Pandhawa, nanging sabiyantu marang prajurit Ngastina, jalaran dhèwèké kepéngin males budi kabecikan marang raja ing Ngastina iya Sang Prabu Duryudana.

Duk rikala semana adhipati Karna lunga saka praja disiya-siya déning ibuné, malah kelakon dilarung ing Bengawan Swilu gangga, sawusé ngancik diwasa arep mèlu mupu sayembara panah waé ora olèh, dupèh dudu putrané raja, rikala iku banget lingsemé lan lara atiné adhipati Karna, ing wektu iku uga Duryudana banjur maringi tanah perdikan ing Angga lan ngiras pantes diepèk dadi putra angkaté raja ing Ngastina mau. Ing sajroné ati adhipati Karna aprasetya, "Iya seksènana bumi langit saisiné mbésuk kapan kelakoné aku bakal mbéla marang wong kang bisa paring dalaning kamulyan uripku iki".

Karna pancèn putrané Bathara Surya lan Dèwi Kunthi, mula Karna iku klebu drajating Wasu, yakuwi manungsa setengah déwa. Mula ora mokal yèn Karna kasinungan kadigdayan kang linuwih. Prigel ulah warastra (jemparing) prasasat timbang karo keprigelané Arjuna. Kejaba panah Kuntawijayadanu (Kunta Druwasa), pusakané Karna wujud keris aran Kiai Kaladete (yèn ing padhalangan gagrak Sala sinebut Kiai Jalak). Aji-ajiné Karna yaiku aji Kalalupa (bisa ngetokaké buta akèh banget), lan Naracabala (bisa ngetokaké gegaman manéka warna).

Tembung Karna kuwi dhéwé sejatiné nduwéni teges kuping, amarga lairé seka kuping. Critané mangkéné: nalika Dèwi Kunthi isih kenya naté meguru marang resi Druwasa kang sekti. Karo sang resi Druwasa, Dèwi Kunthi diparingi mantra panggendhaming déwa aran Adityahredaya iya Punta Wekasing Rasa Tunggal Sabda Tanpa Lawanan, kang dayané yèn diwateg bakal nekakaké déwa sing lagi sela. Welingé sang resi, Dèwi Kunthi ora éntuk ngrapal mantra kuwi sembarangan, yèn perlu temenan waé. Amarga péngén ngerti kasiaté mantra kuwi sawijining dina Dèwi Kunthi ngrapal mantra saka sang resi. Kabeneran Déwa sing lagi sela yaiku Bhatara Surya kang nguwasani srengéngé. Kocap kacarita Bhatara Surya seneng karo Kunthi. Nalika ngerti yèn Dèwi Kunthi anggarbini banjur Bhatara Surya mbudidaya supaya jabang bayi bisa lahir tanpa liwat guwa garba. Kanthi kasektenané Bhatara Surya, si jabang bayi bisa dilairké saka kuping utawa karna. Mula banjur diparingi asma Karna. (Basukarna).

Bayi Karna nuli diwadhahi kendhaga, banjur dikelekaké ing bengawan Gangga. Ing tembé bayi Karna ditemu déning kusir Adhirata.

Nanging miturut crita padhalangan jabang bayi Karna dadi puta angkaté Prabu Radeya ratu ing Pethapralaya. Sawisé diwasa Karna bisa jumeneng ratu ing Awangga, amarga bisa ngalahaké Prabu Karnamandra (Kala Karna), ratu ing negara iki. Patihé Karna asmané Patih Adimanggala (Surahadimanggala).

Ing perang Bharatayudha, Karna mbélani Kurawa. Satria iki ngerti yèn sejatiné Kurawa kang salah. Nanging dhèwèké ngugemi jejer ing satriya kudu mbela sapa wong sing mbiyèn mbela dhèwèké. Ing perang kuwi, Karna bisa maténi Gathotkaca nganggo pusaka Kuntowijoyondanu. Dhèwèké uga méh maténi Arjuna. Nanging panahé luput amarga Prabu Salya nyendhal jarané. Salya nalika iku dadi kusiré Karna, kang sejatiné mantuné dhéwé. Déné Arjuna dikusiri déning Kresna. Lakon iki kondhang kanthi irah-irahan Karna Tandhing amarga Arjuna uga macak kaya Karna. Ing kéné, Karna mati kena panahé Arjuna, kyai Pasopati.

Adhipati Karna iku salah sijining tokoh wayang sing kalebu antagonis ning bisa diarani simpatik. Dhèwèké bisa kaanggep anti hero. Kaya déné Kumbakarna, Adhipati Karna asring dadi panutan ing perkara nasionalisme.

Kunthi

Dèwi Kunthi

Kunthi utawa Dèwi Kunthinalibrata utawa Dèwi Kunthi ing carita Mahabharata iku putri Prabu Kuntiboja. Putri iki seduluré Basudéwa (bapaké Baladéwa), Kresna lan Subadra. Dewi Kunthi iku ibuné Yudhistira, Werkodara, lan Arjuna lan uga bojo pisanané Pandhu Dewanata. Saliyané seka Pandhu, Kunthi uga peputra Karna seka sesambungané klawan Bathara Surya.

Asal-usul

Bapaké Kunthi iku Raja Surasena seka Wangsa Yadawa, lan wiwit bayi kaparingan jeneng Pritha|Pritha. Banjur, dipèk anak déning Raja Kuntiboja. Wiwit kuwi Pritha nganggo jeneng Kunthi|Kunthi..

Lelampahan

Nalika Kunthi isih mudha, dhèwèké kaparingan mantra seka Resi Durwasa supaya bisa nekakaké dewa-dewi. Sawijining dina, Kunthi nyoba ngundhang Bathara Surya. Surya pancèn terus rawuh lan banjur ndangu apa sing dikarepaké Kunthi. Kunthi malah nyuwun supaya Surya kondur waé. Amarga Kunthi wis ngundang nanging ora ana kekarepané, Surya mènèhi anak. Kunthi rumangsa ora butuh anak amarga isih prawan. Anak didèlèhaké ing kranjang lan dikèntiraké ing kali Aswa. Anak kuwi banjur ditemokaké déning kusir kraton Astina sing jenengé Adirata. Anak kuwi diparingi jeneng Karna.

Kunthi banjur dhaup klawan Pandhu, raja ing Astina nanging ora nduwé anak. Saliyané karo Kunthi, Pandhu uga dhaup karo Madrim|Madrim. Nalika Pandhu kudu urip ing alas, Kunthi ngetokaké mantrané manèh. Kunthi ngundang telung dewa lan nyuwun putra. Putra pambajeng Yudhistira||Yudhistira seka dewa Yama, keloro Bima seka Dewa Bayu, lan katelu Arjuna seka dewa Indra. Madrim uga banjur diajari migunakaké mantra kuwi lan peputra kembar: Nakula lan Sadewa, seka dewa Aswin. Putra lima mau banjur kawentar kanthi sebutan Pandhawa|Pandawa.

Sasédané Pandhu lan Dewi Madrim, Kunthi ngemong Nakula lan Sadewa, anaké Pandhu seka Dewi Madrim. Sarampungé Bharatayuddha, dhèwèké lan sedulur ipéné, Dretarastra, Gandari, lan Widura lunga tapa nganti tilar ndonya.

Nakula

Nakula iku sawijining paraga Mahabharata. Nakula artine ‘’bisa nguwasabi awake dhewe’’. Ing pedhalangan, nalika isih enom Nakula nganggo jeneng Pinten. Pinten iku sejatine jeneng tanduran kang godhonge bisa kanggo obat. Kaya jenenge, Nakula lantip ing obat-obatan amarga tinitisan Batara Aswi , dewane tabib. Satriya iki salah sijine Pandhawa lan nduwe kembaran kang jenenge Sadewa. Beda karo Yudhistira, Werkudara, lan Janaka, Nakula lan Sadewa iki lair seka Dewi Madrim. Nalika Pandhu palastra, Dewi Madrim bela pati lan kembar iki lair seka wetenge kang suwek dening keris.

Raden Nakula kuwi satriya kembar kemanikan. Sedulur kembare aran Raden Sadewa iya Sahadewa. Sekarone putrane nata ing Astina, Prabu Pandhudewanata, lan mijil saka garwa Dewi Madrim, kadang enome Raden narasoma iya Prabu Salya nata ing Mandaraka.Ing Mahabharata, Nakula artine ‘’bisa nguwasabi awake dhewe’’. Ing pedhalangan, nalika isih padha cilik-cilik, Nakula kuwi arane Pinten, lan kembarane Sadewa aran Tangsen. Pinten iku sejatine jeneng tandhuran kanmg godhonge bisa kanggo obat, Kaya jenenge, Nakula lan sadewa lantip ing babagan obat-obatan amraga satriya sakloron kuwi titise dewa kembar, Bathara Aswan lan Aswin, dewane tabib. Satriya sakembaran iku klebu sedulur nunggal rama seje ibu yen karo Prabu Puntadewa, Werkudara lan Arjuna. Lan satriya lima kasebut kawentar kanthi aran Pandhawa. Kekarone setya lan bekti banget marang para kadhang sepuhe, senadyan seje ibu. Prabu Puntadewa, Werkudara, lan Arjuna mijil saka ibu Dewi Kunthi.

Nalika dumadine perang baratayuda, Prabu salya melu Kurawa. Siji mbaka siji senopati Kurawa padha gugur. Nganthi Prabu Salya piyambak sabanjure nyarirani pribadi dadi senopati agung. Jalaran Prabu salya iku iya isih marasepuhe Prabu Duryudana, nata Astina. Nalika mireng yen kang madeg senopati agung Prabu salya, para Pandhawa padha bingung. nanging botohe Pandhawa sing sugih pratikel, Prabu Kresna banjur dhawuh marang Nakula lan Sadewa supaya marak ing ngarsane Prabu salya, api-api nyuwun dipateni wae. Mesthi wae Prabu Salya ora mentala mateni perunane kuwi. Malah banjur atine rumangsa keranta-ranta merga kelingan amarng adhine (Dewi Madrimm) kang wis sedha bela pati marang Pandhu lan ninggali bayi kembar kang isih abang, yakuwi Pinten lan tangsen iku. Mung merga saka beciking pakartine Dewi Kunthi, bayi kembar kuwi nadyan dudu putrane dhewe tetep digula wentah kanthi kebak rasa tresna asih tanprabedha karo anake dhewe.

Jroning bathine, satemene Prabu salya luwih tresna lan abot marang para Pandhawa kuwi ketimbang marang mantune. Lan saliyane trenyuh bareng ndeleng Nakula-Sadewa, Prabu Salya uga banjur kelingan marang marasepuhe, Begawan Bagaspati sing sedane merga saka pakartine Sang Prabu Salya duk isih enome. Sang Begawan nalika sedane ninggal suwara yen babak nagih janji lumantar ratu kang kasinungan ludira seta, sing ora liya Prabu Puntadewa.

Mula Salya banjur paring dhawuh marang nakula-Sedewa supaya bali, lan meling supaya sing methuake yudane, Prabu Puntadewa. Temenan, bareng tempuking yuda, Prabu Salya nglilakae patine nalika adu arep karo Prabu Puntadewa. Aji-ajine aran Chandabirawa ora kuwan nyedhaki Prabu Puntadewa lan banjur ilang musna. Prabu Salya akhire sedha disawat pusaka Jamus Kalimasada. Kasatriyane Nakula kuwi ing Sawojajar, dene Sadewa ing Paweratalun. Garwane nakula kekasih Dewi Srengginiwati kang banjur peputra Dewi Sri Tanjung. Dene Sadewa nggarwa Dewi Srenggini kang sateruse peputra Bambang Widapeksa (Suwidapaksa). Dewi Srengganawati lan Srenggini iku putrane Sang Hyang Badawanganala, dewane bulus, ing Narmada Wailu. Ing lakon Sudamala utawa Durga Ruwat, dicritakake yen akhire sawise klakon ngruwat Bathari Durga, Nakula-Sadewa palakrama anthuk Endhang Suka lan Pradapa, kekarone putrine Resi Tambrapetha saka pratapan Prangalas. Kekarone banjur peputra Raden Saluwita, Pramusinta lan Pramuwati. Yen pinuju pisowanan ing Amarta lungguhe Nakula Sadewa ngapit ingkang raka Prabu Puntadewa lan kekarone padha ngapurancang.

Pandhawa

Para Pandhawa Lima (basa Sansekreta: Pañca Pāṇḍava) iku Prabu Yudhistira, Bima, Arjuna, Nakula lan Sadewa.

Lima paraga iki turunané Prabu Pandhu kang dadi raja ing Astina. Pandhu disepata dening dewa bakal mati yèn saresmi karo garwané. Pandhu nerjang wewaler lan banjur mati. Dewi Madrim, garwané, mèlu belapati, kamangka nalika iku lagi nggarbini. Nalika suduk salira iku lair Nakula lan Sadewa kang kembar. Déné Yudhistira, Bima lan Arjuna lair saka Dewi Kunti. Sadurunge karo Pandhu, Dewi Kunthi nate nglairake bayi kang banjur diwenehi jeneng Suryatmaja.

Pandhawa dadi satru Kurawa ing Bharatayudha. Dene, Suryatmaja melu Kurawa nglawan sedulur-sedulure dhewe.

Pandhawa ing budaya Jawa, mlebu wong-wong kang kudu diruwat. Yen ora diruwat bakal dipangan Bathara Kala.

•  

Silsilah

Pandhawa menika cacahipun gangsal sedherek, tiga antawisipun (Yudistira, Bima, lan Arjuna) menika putra Pandu saking ibu Kunti, dene (Nakula lan Sadewa) menika putra saking ibu Madrim.

Panitisan

Miturut tradhisi Hindu, Pandhawa menika panitisanipun dewa:

• Yudistira titisan Dewa Yama, dewa akhirat;
• Bima titisan Dewa Bayu, dewa angin;
• Arjuna titisan Dewa Indra, dewa perang;
• Nakula lan Sadewa titisan dewa kembar Aswin, dewa tabib.

Puntadewa

Inggih punika Raja ing Amarta utawi Indrapasta. Sawise perang Bharatayuda Puntadewa dados raja ing Astina kanthi gelar Prabu Kalimataya. Puntadewa kagungan julukan antawisipun : Darmawangsa, Darmakusuma ,Kantakapura, Gunatalikrama, Yudistira, lan Sami Aji. Priyantung ingkang jujurr, sareh, suci, luhur, remen tinulung, tresna tumrap tiyang sepuhipun saha njagi sederek-sedererekipun. Gadahi pusaka kanthi aran Jamus Kalimasada, ingkang paedahipun saged dados pituduh lan pinulung tumrap kesaenan lan kesejahteraan. Puntadewa gadah garwa kalih yaiku Dewi Drupadi lan Dewi Kuntulwilaten.

Bratasena

Nalika dewasa asmanipun Werkudara, inggih punika ksatria Jodipati lan Tanggulpamenang. Nate dados raja Giliwesi kanthi gelar Prabu Tuguwasesa. Kagungan julukan antawisipun : Bima, Bayusutu, Dandun Wacana, Kusuma Waligita. Piyantun ingkang jujur, boten gumedhe, suci, manut tumrap gurunipun (terutama Dewaruci)l, tresna tumrap ibu saha sederekipun. Nalika perang gadah jargon “Menang, nalika kalah berarti mati”. Panjenengane pantes dados panutan amargi kagungan sifat kang jujur lan suci panggalihipun. Kagungan pusaka kanti aran Kuku Pancanaka ing tangan kanan lan kiri migunani, kukuh sanget saha landhep. Uga kagungan kekuatan gangsal angin, serta saged ngancuraken gunung. Kagungan kalih prameswuri yaiku: Arimbi dan Nagagini. Kaliyan Arimbi pikantuk putra yaiku Gatotkaca, ingkang saged mabur boten ngagem sewiwi. Saking Nagagini angsal putra kanthi asma Antasena ingkang saged mlebet ing bumi lan kagungan kuwasa ing samodra. Bratasena nalika lair kabungkus. Lan ingkang saged nyowek bungkusan wau yaiky Gajah Situ Seno. Nalika samanten Gajah Situ Seno mlebet ing raganupin Bratasena, saengga kagungan kekuatan luar biasa lan saged nyowek bungkusan wau.

Arjuna

Inggih punika Ksatria Madukara, raja Tinjomaya ugi. Kagungan julukan ingkang kathah antawisipun : Janaka, Parta, Panduputra, Kumbawali, Margana, Kuntadi, Indratanaya, Prabu Kariti, Palgunadi, Dananjaya. Priyantung ingkang remen lung tinulung, remen tapabrata, cerdik lan pinter, ahli ing kabudayan lan kesenian. Arjuna inggin punika ksatria ingkang sekti mandraguna. Kekasining para Dewa, panjalmaning Dewa Wisnu. Kagungan gawra ingkang kathah kamangkan kagungan julukan “Lelananging jagad”, kagungan paras ingkang gagah lan boten wonten tandhingane. Prameswarinipun ing Arcapada yaiku Wara Sumbadra dan Wara Srikandi. Lan prameswari ingkang sanesipun inggih punika Rarasati, Sulastri, Gandawati, Ulupi, Maeswara, lsp. Ing Jonggrang Saloka panjenengane gadah prameswari inggih punika Dewi Supraba, Dewi Dersanala inggih punika widodari ing Tinjomaya. Priyantun ingkang kagungan watak ksatria, luhur budinipun, remen lung tinulung, sarta demenaning para Dewa.

Nakula

Inggih punika putra kapapat Prabu Pandu Dewanata kaliyan Dewi Madrim ingkang lair sesarengan kaliyan Sadewa. Rama lan ibunipun tilar donya nalika penjenengane tasih alit. Mangka penjenengane dipunrawat dening Dewi Kunti kanthi boten mbenten-bentenaken. Sawise perang Bharatayuda Nakula lan Sadewa dados raja ing Mandraka kaliyan Sadewa. Kagungan julukan Raden Pinten. Nakula prigel ing pertanian. Nalika perang Bharatayuda, panjenengane ingkang saged ngluluhaken manahipun Prabu Salya. Sebab Prabu Salya tasih sederekipun Dewi Madrim, lan sejatina panjenengane tansah sarujuk ing kabecikan Pandhawa. Mangka Prabu Salya maringi pirsa tumrap Nakula lan Sadewa dene ingkang saged ngalahaken panjenengane inggih punika Puntadewa, sebabPuntadewa kagungan getih pethak.

Sadewa

Putra kaping gangalipun Prabu Pandhu kaliyan Dewi Madrim, dilairaken sesarengan kaliyan Nakula. Sawise perang Bharatayuda dados raja ing Mandraka sareng kaliya Nakula. Nalika alit kagungan asma Raden Tangsem. Prigel babagan peternakan. Kagungan prameswari Endang Sadarmi, putrinipun Begawan Tembangpetra pertapa ing Parangalas, kagungan putra kanthi asma Sabekti’.

Pandhu

Prabu Pandhu iku ratu ing Astina (Ngastina), putrane Begawan Abyasa (Wiyasa) lan Dewi Ambiki, putri saka negara Kasi (Swantipura), randhane Prabu Wicitrawirya. Pandhu duwé kadang tuwa, asmane Dhestharastra, uga putrané Begawan Abiyasa karo Dewi Ambika (kadangé tuwa Dewi Ambiki), randhané Prabu Citragada. Dhestharastra duwé cacat netra (wuta), déné Pandhu duwé cacat tengeng guluné lan rainé pucet. Prabu Pandhu wiwit timur wis kaloka kadigdayané. Nalika lair naté dadi srayané déwa nyirnakaké mungsuh kahyangan: Prabu Nagapaya, ratu ing Kiskendhapura. Merga lelabuhané iki, Pandhu antuk nugraha jamang kencana sing tinretes barliyan, panah pusaka aran Ardhadedali (Hrudadedali) kang ing tembé dadi pusaka Arjuna, lenga Tala, lan dikeparengaké nganggo sesebutan Dewanata iya Dewayana.

Jumeneng nataSunting

Prabu Pandhu jumeneng ratu ing Astina nglintir kalenggahane ramane (Begawan Abiyata iya Prabu Kresnadipayana). Prabu Pandhu jejuluk Prabu Pandhudewanata, Pandhudewayana, iya Prabu Gandhawastra. Garwané Prabu Pandhu ana loro: 1 Dewi Kunthi Talibrata, putrine Prabu Kuntiboja saka Mandura, 2 Dewi Madrim, putriné Prabu Mandrapati saka Mandaraka. Saka garwa loro mau peputra cacah lima kakung kabèh kang sinebut Pandhawa. Pandhawa saka linggané tembung Pandhu lan "hawa", tegesé putané Pandhu. Satriya lima kuwi : Puntadewa (Yudhistira), Werkudara (Bima), lan Arjuna saka Dewi Kunthi, déné Nakula lan Sadéwa (kembar) putra saka Dewi Madrim. Aji-ajine Prabu Pandhu aran Lindhupanon, yen diwateg sing ketaman sanalika mumet lan bingung, Blabag Pangantol -antol lan Wungkalbener (aji aji iki dilintirake marang Patih Gandamana sadhurungake dilintirake marang Bratasena). Kejaba dadi muride Prabu Pandhu, Raden Gandamana disengkakakee ngaluhur jumeneng dadi patih lan senopati ing negara Astina. Negara Astina diasta Prabu Pandhu dadi negara kang gedhe lan loh jinawi. Ora ana parangmuka kang wani nekani.